Έχω βαρεθεί να διαβάζω δημοσιεύματα και απόψεις αμαθών, ημιμαθών ή και κατευθυνόμενων πολέμιων των βιοκαυσίμων.

Το σίγουρο είναι ότι ούτε υπάρχει κάποια καλλιέργεια ή μέθοδος – θαύμα για παραγωγή βιοκαυσίμων, ούτε τα βιοκαύσιμα θα λύσουν το ενεργειακό ή το περιβαλλοντικό πρόβλημα του πλανήτη. Δυστυχώς όμως τη δεδομένη χρονική στιγμή, τα μόνα σοβαρά όπλα που έχουμε ενάντια στην κλιματική αλλαγή είναι η εξοικονόμηση ενέργειας, η αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας και η ανανεώσιμη ενέργεια συμπεριλαμβανομένων των βιοκαυσίμων (στερεά, υγρά, αέρια). Επιπλέον, εκτός από τα βιοκαύσιμα, δεν υπάρχει καμιά εναλλακτική λύση προς το παρόν για αντικατάσταση των καυσίμων κίνησης, μέχρι να περάσουμε στο καύσιμο υδρογόνο (σε μερικές δεκάδες χρόνια). Έτσι πρέπει να τα βλέπουμε απλά σαν τη γέφυρα που θα μας πάει στο υδρογόνο.



Και μερικές σκέψεις για το φαινόμενο της αύξησης τιμών στα αγροτικά προϊόντα και τις ζωοτροφές, που δυστυχώς πολλά ύποπτα παπαγαλάκια το έχουν συνδέσει αποκλειστικά με τα βιοκαύσιμα. Ίσως έτσι εξυπηρετούν τους ανά τη γη «πετρελαιάδες» ή δίνουν άλλοθι σε εκατομμύρια εταιριών που κερδοσκοπούν, εφαρμόζοντας δυσανάλογες αυξήσεις στα προϊόντα τους (αρτοποιήματα, γαλακτοκομικά, ζυμαρικά κοκ) λόγω αύξησης των πρώτων υλών (δημητριακά, ζωοτροφές).

Σχετικά με το πόσο τα βιοκαύσιμα ανταγωνίζονται τα τρόφιμα και εκτοξεύουν δραματικά τις τιμές, δυο συγκεκριμένα στοιχεία ρίχνουν φως στην παραπληροφόρηση. Στην Ευρώπη λιγότερο από το 2% της ευρωπαϊκής παραγωγής σιτηρών χρησιμοποιήθηκε για παραγωγή βιοκαυσίμων. Επιπλέον, στη Βραζιλία για την οποία γίνεται μεγάλη κουβέντα για τον ανταγωνισμό της γεωργικής γης μεταξύ βιοκαυσίμων και τροφίμων, η αλήθεια είναι ότι μόνο το 0,7% της Βραζιλιάνικης γης καλλιεργείται με ζαχαροκάλαμο (αιθανόλη). Πως γίνεται αυτά τα μικρά μεγέθη να προκαλούν τις τεράστιες αυξήσεις (σύμφωνα με τα παπαγαλάκια) των τροφίμων παγκοσμίως είναι λίγο οξύμωρο. Το μοναδικό προϊόν που πραγματικά επηρεάζεται σήμερα από τα βιοκαύσιμα είναι το καλαμπόκι, λόγω της αμερικάνικης βιομηχανίας αιθανόλης, η οποία πλέον χρησιμοποιεί το 17% του καλαμποκιού που παράγεται στις ΗΠΑ.

Επίσης, το ότι δεν είναι τα βιοκαύσιμα η βασική αιτία της αύξησης τιμών, γίνεται ξεκάθαρο και από το γεγονός ότι οι τεράστιες αυξήσεις αφορούν και τα αγροτικά διατροφικά προϊόντα που δεν σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τα βιοκαύσιμα. Στις μέρες μας εκρηκτικές είναι οι αυξήσεις στο ρύζι όπου η τιμή του το 2008 είναι πενταπλάσια από το 2001 και διπλάσια από το 2007. Τεράστιες είναι και οι αυξήσεις στις τιμές της φακής επίσης. Όπως είναι γνωστό όμως, δεν παράγονται βιοκαύσιμα από ρύζι και φακές !!!

Η αλήθεια βέβαια είναι ότι η βασική αιτία των υψηλών τιμών παγκοσμίως οφείλεται στις μεγάλες και αυξανόμενες ανάγκες σε σιτηρά, γαλακτοκομικά, κρέας, αυγά κ.τ.λ. σε χώρες με το μισό πληθυσμό της γης όπως η Κίνα και η Ινδία, λόγω αλλαγής των διατροφικών συνηθειών. Δηλαδή εκρηκτική ζήτηση χωρίς ανάλογη προσφορά. Λες και δεν δικαιούνται οι «υπανάπτυκτοι» πλουτίζοντας να επιζητούν καλύτερη διατροφή. Υψηλή αύξηση του εισοδήματος σε χαμηλού εισοδήματος χώρες, εύκολα μεταφράζεται σε αύξηση της κατανάλωσης τροφίμων και υιοθέτησης δυτικών καταναλωτικών συνηθειών... Και για να μιλάμε με νούμερα, η παγκόσμια προσφορά τροφίμων αυξάνεται μόνο κατά 1,3% ετησίως, ενώ η ζήτηση κατά 3,4% οπότε τα παγκόσμια αποθέματα μειώνονται συνεχώς.

Παγκόσμια αποθέματα σιταριού (σε ημέρες) την περίοδο 1960-2006

Σκεφτείτε μόνον ένα πράγμα: Στην όμορφη Κίνα, όπου ξαφνικά το παραδάκι έπεσε χοντρό στο τραπέζι, οι φίλοι μας οι Κινέζοι έχουν αρχίσει να αλλάζουν διατροφικές συνήθειες και να τρώγουν ψωμί. Ναι, μέχρι τώρα δεν έτρωγαν. Προτιμούσαν το ρύζι και τα παράγωγά του, ως γνωστόν... (αν αμφιβάλλετε, σκεφτείτε πόσες φορές σας έφεραν ψωμάκια στο κινέζικο της γειτονιάς...). Ε, λοιπόν, με 1,3 δισεκατομμύρια Κινέζους, ξέρετε τι θα γίνει αν ο καθένας τους αρχίσει να τρώει από μία φέτα ψωμί και να πίνει ένα ποτήρι γάλα καθημέρινα; Ξέρετε πού θα πάει η τιμή του σιταριού και του γάλακτος παγκοσμίως;

Πορεία κατά κεφαλήν κατανάλωσης τροφίμων στην Κίνα

Η Κίνα έχει ήδη αντικαταστήσει τις ΗΠΑ στη θέση του πρώτου, παγκοσμίως, αγοραστή βασικών αγαθών, καταναλώνοντας τις μεγαλύτερες ποσότητες σιτηρών, κρέατος, άνθρακα (εκτός πετρελαίου) και χάλυβα. Η Κίνα πλέον έφτασε να καταναλώνει σήμερα το 25% της παγκόσμιας παραγωγής κρέατος ενώ δεν είναι λίγοι οι ειδικοί, που προβλέπουν άμεση μεγάλη αύξηση της τιμής των τροφίμων ζωικής προέλευσης και για πρώτη φορά αναφέρονται ακόμη και σε μια ελλειμματική Ευρωπαϊκή Ένωση, στους τομείς παραγωγής γάλακτος και κρέατος (θυμηθείτε τα βουνά σιταριού και βουτύρου και τις λίμνες γάλακτος που οδήγησαν σε αναθεωρήσεις της ΚΑΠ - έχουν ξαφνικά τελειώσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση !!!).

Σχετικά με την Ελλάδα, πρέπει να τονιστεί ότι το ύψος των αυξήσεων των τιμών στη χώρα μας είναι δυσανάλογο ως προς την αύξηση της τιμής των δημητριακών διεθνώς. Οφείλεται κυρίως στην ολιγοπωλιακή δομή της εγχώριας αγοράς τροφίμων, στην αδυναμία του καταναλωτικού κινήματος και τέλος, στην ανυπαρξία συνεταιριστικών μορφών εμπορίας τροφίμων.

Στο θέμα μας: τα βιοκαύσιμα είναι σε «βρεφική ηλικία» σήμερα και σύντομα (τα επόμενα 5-10 χρόνια) τα βιοκαύσιμα πρώτης γενιάς θα αντικατασταθούν από τα δεύτερης γενιάς όπως η κυτταρινική αιθανόλη και το βιοντήζελ από βιομάζα, που παράγονται από μη διατροφικές πρώτες ύλες. Επιπλέον η χρήση μη διατροφικών καλλιεργειών (πχ αγριαγκινάρα ή γαϊδουράγκαθο, ινώδες σόργο, καλάμι, κεχρί) σε περιθωριακά (άγονα και ακαλλιέργητα) εδάφη θα βοηθήσει διότι υπάρχει πεδίο δόξας λαμπρό για παραγωγή αγρο-πελλέτας (θέρμανση, ηλεκτροπαραγωγή). Όταν συμβεί αυτό, και δεν χρησιμοποιείται καλαμπόκι (γιατί σήμερα ελάχιστο σιτάρι χρησιμοποιείται για αιθανόλη) για τα βιοκαύσιμα, ΔΕΝ βλέπω να μειώνονται δραματικά οι τιμές των σιτηρών (και λοιπών αγαθών - γαλακτοκομικά, κρέας κλπ) αισθητά. Οι τιμές θα σταθεροποιηθούν σε χαμηλότερα επίπεδα μόνο όταν επέλθει μεσοπρόθεσμα μία νέα ισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης.

Οι προοπτικές είναι μάλλον δυσοίωνες, αφού σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες του τομέα των σιτηρών η διαμορφωθείσα κατάσταση προβλέπεται να διαρκέσει για τα επόμενα 3 έως 5 χρόνια και με την προοπτική οι τιμές να ισορροπήσουν σε υψηλότερα επίπεδα από τα σημερινά. Σ' αυτό θα συντελέσει η αύξηση της παγκόσμιας παραγωγής διότι χώρες όπως η Ρωσία, το Καζακστάν, η Ουκρανία και η Πολωνία βελτιώνουν τις επιδόσεις τους στην παραγωγή δημητριακών, ενώ η Κίνα αναπτύσσει συνεχώς τις τεράστιες δυνατότητες παραγωγής που διαθέτει. Είναι πιθανό μεσοπρόθεσμα να υπάρξει μια εντελώς αντίθετη εξέλιξη, δηλαδή μια μείωση των τιμών των δημητριακών ως συνέπεια της μεγάλης αύξησης της παραγωγής στις πιο πάνω χώρες.

Σε έκθεσή της για την ευρωπαϊκή γεωργία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι οι τιμές των περισσότερων γεωργικών προϊόντων θα παραμείνουν υψηλές μέχρι το 2014, αλλά σε χαμηλότερα επίπεδα από αυτά που σημειώθηκαν πρόσφατα, ωθούμενες από την αυξανόμενη ζήτηση στην αγορά των τροφίμων και τις νέες κυβερνητικές πολιτικές αναφορικά με τα βιοκαύσιμα.

Πολλοί επίσης αγνοούν ότι οι εκτάσεις γης που μπορούν να καλλιεργηθούν στον πλανήτη, δεν έχουν εξαντληθεί. Για του λόγου το αληθές, στο παρακάτω διάγραμμα παρουσιάζεται η μη χρησιμοποιημένη καλλιεργήσιμη γη διαφόρων χωρών. Μέρος αυτής της γης μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την καλλιέργεια ενεργειακών και διατροφικών φυτών, χωρίς να θέτονται σε κίνδυνο οι δασικές περιοχές ή η ύπαρξη ή η συρρίκνωση των καλλιεργούμενων περιοχών που χρησιμοποιούνται για τη θρέψη των ανθρώπων.



Διάγραμμα: Καλλιεργήσιμες και ακαλλιέργητες εκτάσεις γης διαφόρων χωρών το 2004 (FAO, 2007)


Επιπλέον, πρέπει ο καθένας να καταλάβει ότι όπως κάθε τομέας εξελίσσεται σύμφωνα με τα νέα δεδομένα που χαρακτηρίζουν την κάθε εποχή, έτσι και η γεωργία δεν αποτελεί εξαίρεση. Σήμερα για την κάλυψη των διατροφικών αναγκών, κατ’ άτομο απαιτούνται μόνο 2000-3000 Kcal (θερμίδες) ημερησίως ενώ η μέση κατ’ άτομο κατανάλωση ενέργειας είναι πολλαπλάσια και ανέρχεται για παράδειγμα στην Ελλάδα σε 70.000-80.000 Kcal/ημέρα ενώ στις ΗΠΑ σε 200.000 Kcal/ημέρα, με τάση συνεχούς αυξήσεως. Η διατήρηση των τιμών του πετρελαίου σε υψηλά επίπεδα σημαίνει ότι οτιδήποτε μπορεί να γίνει ενέργεια, θα γίνει ενέργεια. Το δίλημμα βιοκαύσιμα ή τρόφιμα είναι κρίσιμο, διότι από την απάντησή του θα κριθεί σε σημαντικό βαθμό αν οι καταναλωτές θα πληρώνουν ακριβότερα τρόφιμα για να έχουν λιγότερη ατμοσφαιρική ρύπανση ή το αντίθετο.



Ως αποτέλεσμα της εκρηκτικής ενεργειακής ζήτησης που προκαλείται από το κουτό, αχόρταγο και αυτοκαταστροφικό είδος του ζωικού βασιλείου που ονομάζεται άνθρωπος, σήμερα πλέον η παραδοσιακή γεωργία των 3F (Food - Feed - Fibre δηλαδή Τροφή - Ζωοτροφή - Ίνα) έχει μετατραπεί σε γεωργία των 4F (+ Fuels δηλ. Καύσιμα). Βέβαια ο άνθρωπος είναι ιστορικά μονοδιάστατος (1F δηλ. Foolish δηλ. ΑΝΟΗΤΟΣ)... Ειδικά ο χορτάτος άνθρωπος. Διότι χορτάτοι ήσαν εκείνοι που αποφάσισαν να οδηγήσουν το καλαμπόκι στα ρεζερβουάρ των αυτοκινήτων αντί για τα στομάχια των ανθρώπων. Ας δουν εκείνοι που έχουν τη δύναμη να το κάνουν, πως θα αποκλιμακώσουν την τρέλα, στρεφόμενοι σε μη διατροφικές πηγές βιοκαυσίμων. Πριν φτάσουμε στην... ανθρωποφαγία...

Από τη συζήτηση για τις κλιματικές αλλαγές δεν λείπουν οι αντιπαραθέσεις. Η συντριπτική πλειοψηφία των επιστημόνων αποδέχεται ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες επιταχύνουν τις κλιματικές αλλαγές.

Όμως υπάρχουν και αρκετοί που διαφωνούν. Οι περισσότεροι εξ αυτών βρίσκονται στην άλλη άκρη του Ατλαντικού (Αμερική) και κατηγορούνται ότι χρηματίζονται ή τουλάχιστον έχουν στενούς δεσμούς με τις μεγάλες πετρελαιοβιομηχανίες.

Διαφωνίες

Ο βοτανολόγος Ντέιβιντ Μπέλαμι ήταν από τους κύριους ομιλητές σε πρόσφατο συνέδριο σκεπτικιστών στο Λονδίνο, όπου πολλοί υποστήριξαν ότι χρειάζονται λιγότερες κι όχι περισσότερες ρυθμίσεις στο θέμα των κλιματικών αλλαγών.

Ο Μπέλαμι υποστηρίζει ότι οι αλλαγές στο κλίμα είναι ένα φυσικό φαινόμενο και η φύση μπορεί από μόνη της να αντεπεξέλθει.

Ο Ντέιβιντ Κινγκ, ανώτατος επιστημονικός σύμβουλος της βρετανικής κυβέρνησης και ένας από τους ανθρώπους που έχουν προωθήσει το θέμα στη πολιτική ατζέντα, λέει ότι οι μεταξύ των σκεπτικιστών υπάρχουν αξιόπιστοι κλιματολόγοι αλλά και ορισμένοι άλλοι που μόνο κλιματολόγοι δεν είναι.

«Υπάρχει μια άλλη κατηγορία επιστημόνων που έχουν διαφορετικό αντικείμενο αλλά θεωρούν ότι μπορούν να εκφράζουν την άποψη τους χωρίς να εξετάζουν τα επιστημονικά δεδομένα. Υπάρχει βέβαια και λόμπι που χρηματίζονται από διάφορους οργανισμούς και υποστηρίζουν ότι είτε οι κλιματικές αλλαγές δεν υπάρχουν είτε ότι μεγαλοποιούνται» λέει ο Ντέιβιντ Κινγκ.

Ο Μάιρον Έμπελ του Ινστιτούτου Ανταγωνισμού Επιχειρήσεων με έδρα στην Ουάσιγκτον έχει σπουδάσει φιλοσοφία και ιστορία.

Παρ΄ όλα αυτά θεωρείται ένας από τους σκεπτικιστές που υποστηρίζει ότι η υπερθέρμανση της Γης που οφείλεται σε ανθρώπινες δραστηριότητες είναι απλά ένας μύθος.

Επιστημονικές έριδες

«Πρόκειται για υποθετικές και υπερβολικές αιτιάσεις, όπως για παράδειγμα ο ισχυρισμός ότι ανεβαίνει η στάθμη των υδάτων της θάλασσας. Η στάθμη των υδάτων ανεβαίνει από την εποχή των παγετώνων και θα συνεχίσει να ανεβαίνει μέχρι την επόμενη εποχή των παγετώνων ή μέχρι να λιώσουν τελείως οι πάγοι. Είναι ένα πρόβλημα που έτσι και αλλιώς θα αντιμετωπίσουμε. Όμως δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι ο ρυθμός της ανόδου της στάθμης των υδάτων αυξάνεται» λέει ο Μάιρον Έμπελ, ο οποίος αποδίδει ευθύνες στα μέσα ενημέρωσης και στο «επιστημονικό κατεστημένο».

«Τα μέσα ενημέρωσης έχουν τους λόγους τους για να προκαλούν ανησυχία γιατί έτσι οι εφημερίδες πουλάνε περισσότερα φύλλα. Οι φόβοι για την υπερθέρμανση του πλανήτη έχουν ωθήσει τις κυβερνήσεις να διαθέσουν πακτωλό χρημάτων προς την έρευνα για τις κλιματικές αλλαγές - χρήματα που χρησιμοποιούνται αφειδώς από τους επιστήμονες και το κατεστημένο της επιστημονικής κοινότητας» λέει.

Υπάρχουν βέβαια και σκεπτικιστές που απορρίπτουν τη θεωρία των κλιματικών αλλαγών που προέρχονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα για καθαρά επιστημονικούς λόγους.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η απομόνωση μιας μικρής μεταβλητής όπως το διοξείδιο του άνθρακα σε ένα ιδιαίτερα περίπλοκο και πολυσύνθετο φυσικό περιβάλλον δεν έχει κανένα νόημα.

Άλλοι επικρίνουν την μεθοδολογία που χρησιμοποιούν οι περισσότεροι κλιματολόγοι, ενώ υπάρχουν και ορισμένοι που υποστηρίζουν ότι οι ευεργετικές συνέπειες από την υπερθέρμανση του πλανήτη είναι περισσότερες από τις αρνητικές.

Κρυμμένα συμφέροντα;

Ποιος όμως χρηματοδοτεί τους σκεπτικιστές;

Το συνέδριο σκεπτικιστών που πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο οργανώθηκε από μια οργάνωση που αποκαλείται Επιστημονική Συμμαχία.

Ο Μαρκ Άνταμς, διευθυντής της οργάνωσης, δεν ήταν ιδιαίτερα αποκαλυπτικός για τη χρηματοδότησή της.

«Με χαρά δεχόμαστε συνεισφορές μελών και σε ορισμένες περιπτώσεις χορηγίες από διάφορους οργανισμούς. Δεν αποκαλύπτουμε όμως ούτε στους επιστήμονες με τους οποίους συνεργαζόμαστε ποιοι μας χορηγούν. Αυτό προστατεύει την ηθική αξιοπιστία των επιστημόνων και τους επιτρέπει να εκφράσουν τις απόψεις τους χωρίς περιορισμούς, χωρίς να απασχολούνται για το ποιών τα συμφέροντα θίγονται» είπε.

Μπορεί να μην γνωρίζουμε ποιος χρηματοδοτεί τις δραστηριότητες της Επιστημονικής Συμμαχίας αλλά πριν την έναρξη του συνεδρίου της στο Λονδίνο μοιράσθηκε ενημερωτικό φυλλάδιο για τις κλιματικές αλλαγές το οποίο γράφτηκε και εκτυπώθηκε σε συνεργασία με το γνωστό αμερικανικό ινστιτούτο ερευνών, Ινστιτούτο Μάρσαλ.

Σύμφωνα με δημοσιευμένα στοιχεία, το 2003 η Έξον, μια εκ των μεγαλύτερων πετρελαιοβιομηχανιών στο κόσμο χρηματοδότησε το Ινστιτούτο Μάρσαλ με 95 χιλιάδες δολάρια και το Ινστιτούτο Ανταγωνισμού Επιχειρήσεων του Άμπελ με 500 χιλιάδες δολάρια.

Πηγή: BBC GREEK

Περίπου 1,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο από την ερημοποίηση, καθώς οι έρημοι εξαπλώνονται και άγονα εδάφη καλύπτουν περίπου το ένα τρίτο της ξηράς, σύμφωνα με προβλέψεις του ΟΗΕ. Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την ερημοποίηση συνοψίζονται στα εξής:

-Η ερημοποίηση δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Οι αυτοκρατορίες των Σουμέριων και των Βαβυλωνίων είναι δύο από τους αρχαίου πολιτισμούς που παρήκμασαν γρήγορα όταν η αγροτική παράγωγη μειώθηκε δραματικά εξαιτίας της έλλειψης νερού και παρατεταμένων περιόδων ξηρασίας.


-Οι έρημοι επεκτείνονται φυσικά, η ερημοποίηση ωστόσο αφορά στη διαδικασία κατά την οποία το έδαφος χάνει την αποδοτικότητά του και η βλάστηση μειώνεται εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας.

-Οι καταστροφικές συνέπειες της ερημοποίησης αναφέρθηκαν για πρώτη φορά το 1968, εννέα χρόνια μετά τη πρώτη σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών για τις κλιματικές αλλαγές. Περίπου 250.000 άνθρωποι και εκατομμύρια ζώα πέθαναν κατά τη διάρκεια της εξαετούς ξηρασίας που έπληξε την υποσαχάρια Αφρική.

-Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο ρυθμός ερημοποίησης αυξάνεται, σύμφωνα με το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος του ΟΗΕ. Η Αφρική πλήττεται περισσότερο από τις υπόλοιπες ηπείρους, με τα δύο τρίτα των εκτάσεων της να καλύπτονται από ερήμους ή άγονα εδάφη ενώ, περίπου το ένα τρίτο του εδάφους των ΗΠΑ επηρεάζεται από το φαινόμενο.

-Η ερημοποίηση είναι πρόβλημα που προκαλείται κυρίως από τη διατηρήσιμη ανάπτυξη. Τα αίτιά της εστιάζονται στην υπερεκμετάλλευση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων, τις ακατάλληλες μεθόδους άρδευσης των εδαφών και την αποψίλωση.




-Και για όσους απατώνται ότι η ερημοποίηση δεν απειλεί την Ελλάδα, η χώρα μας αντιμετωπίζει υψηλό κίν­δυνο ερημοποίησης λόγω της μακροχρόνιας υποβάθμισης που προκαλούν μια σειρά από δυσμενείς για το περιβάλλον παράγοντες, όπως η εντατική γεωργία. Στην Ελλάδα, τα μισά από τα καλλιεργούμενα από το 1950, με εντατικό ρυθ­μό, εδάφη θεωρούνται υποβαθμισμένα και απαιτούνται εκατοντάδες χρόνια για τον επανασχηματισμό τους, ενώ σε πολλές περιπτώ­σεις η κατάσταση είναι μη αναστρέψιμη.

-Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Εθνικής Επιτροπής για την Καταπολέ­μηση της Ερημοποίησης, το 35% των ελληνικών εδαφών αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο ε­ρημοποίησης (κινδυνεύουν να μετατραπούν σε ΣΑΧΑΡΑ), ένα επιπλέον 35% α­πειλείται αρκετά, ενώ μόνο το 16% των εδαφών της Ελλάδας δεν απειλείται προς το παρόν.

-Συγκεκριμένα στην Ελλά­δα υπολογίζεται ότι πρέπει να βγουν εκτός γεωργικής εκμετάλλευσης 3 εκατ. στρέμματα, δηλαδή το 8% της γεωργικής γης, διότι βρίσκονται σε κατάσταση ερημο­ποίησης καθώς και το 15% των παραθαλάσσιων πεδινών περιοχών, δηλαδή πε­ρίπου 6 εκατ. στρέμματα, που καλλιεργούνται υπερεντατικά.

Στις περιοχές «υψηλού κινδύνου» ανήκουν τα νησιά του Αιγαίου, ένα μέρος της Θεσσαλίας, η Ανατολική Στερεά Ελλάδα, η Ανατολική Πελοπόννησος, η Κρήτη - ιδιαιτέρως το νότιο και ανατολικό τμήμα της - καθώς και άλλες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας.

Ο Επίτροπος κ. Πίμπαλγκς, αρμόδιος για θέματα ενέργειας, με απάντησή του προς τον Ευρωβουλευτή Καθηγητή κ. Γιώργο Παπαστάμκο, διατυπώνει με σαφήνεια τη θέση, εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ότι «δεν υπάρχει προγραμματισμένη αλλαγή κατεύθυνσης σε ό,τι αφορά τα είδη των βιοκαυσίμων προς χρήση». Αφορμή για την ερώτηση του Έλληνα Ευρωβουλευτή, υπήρξαν οι «ασυντόνιστες» δήλώσεις συναρμόδιων Επιτρόπων (ενδεικτικώς αναφέρονται τα ονόματα του κ. Δήμα, του κ. Πίμπαλγκς, της κας Φίσερ - Μπόελ, του κ. Φερχόιγκεν), σχετικά με την φημολογούμενη αναθεώρηση της πολιτικής της ΕΕ για τα βιοκαύσιμα.

Η πολιτική της Κομισιόν για τα βιοκαύσιμα έχει ενσωματωθεί στην πρόταση οδηγίας σχετικά με την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Ο κ. Πίμπαλγκς θεωρεί ότι ο δεσμευτικός στόχος για συμμετοχή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στις μεταφορές με μερίδιο 10% κατά το έτος 2020 είναι ενδεδειγμένος και εφικτός.

Σε άλλο σημείο της απάντησής του, ο κ. Πίμπαλγκς σημειώνει ότι η Κομισιόν αναμένει για το 2020 σημαντική συμβολή των βιοκαυσίμων πρώτης γενιάς, παράλληλα με την αντίστοιχη των δεύτερης γενιάς. Η Κομισιόν θεωρεί σκόπιμο να ενθαρρυνθεί η ανάπτυξη βιοκαυσίμων με τα οποία διαφοροποιείται το φάσμα χρησιμοποιούμενων πρώτων υλών τροφοδοσίας, όπως τα βιοκαύσιμα δεύτερης γενιάς. Η οδηγία περιλαμβάνει διατάξεις για την επίτευξη της διαφοροποίησης αυτής, αλλά δεν θα πρέπει να αναβληθεί ο δεσμευτικός στόχος για ποσοστό 10% μέχρις ότου καταστούν εμπορικώς διαθέσιμα τα βιοκαύσιμα δεύτερης γενιάς.

Η Κομισιόν υποστηρίζει ότι η αυξημένη χρήση ενέργειας προερχόμενης από ανανεώσιμες πηγές, συμπεριλαμβανομένων των βιοκαυσίμων, μπορεί να συμβάλει στην περιστολή των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, ενώ παράλληλα συντείνει στη μείωση της εξάρτησης από τις εισαγωγές πετρελαίου. Ωστόσο, είναι ζωτικής σημασίας για την Κομισιόν η βεβαιότητα ότι η παραγωγή βιοκαυσίμων είναι περιβαλλοντικώς αειφόρος, οπότε στην πρόταση οδηγίας καθορίζονται τα κριτήρια περιβαλλοντικής αειφορίας τα οποία καλύπτουν, μεταξύ άλλων, τα ελάχιστα επίπεδα εξοικονόμησης εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, τις αλλαγές στις χρήσεις γης και τη χρήση πρώτων υλών από περιοχές υψηλής βιοποικιλότητας.

Σχόλιο:
τα παραπάνω προς ενημέρωση όσων παραπληροφορούν σχετικά με τη δήθεν αλλαγή πολιτικής της Ε.Ε στο θέμα των βιοκαυσίμων.

Πηγή: EPP-ED Group (18/3/08)

Ο 20ός αιώνας, χαρακτηριστικός της άκρατης εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων και του περιβάλλοντος από τον άνθρωπο, σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας περιόδου στην ιστορία της γης. Είναι η περίοδος του εύκολου κέρδους, που η υλική ευημερία γίνεται αυτοσκοπός για τον άνθρωπο. Είναι η ανθρωπόκαινος περίοδος της γης, που άρχισε τα τέλη του 19ου αιώνα. Οι επιστήμονες ανακαλύπτουν ότι όχι μόνον το προστατευτικό στρώμα του όζοντος ελαττώνεται τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, αλλά και ότι αυξάνουν μονότονα και με ανησυχητικό ρυθμό οι συγκεντρώσεις αερίων που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον έλεγχο του «θερμορυθμιστικού» συστήματος του πλανήτη. Τα αέρια αυτά είναι το διοξείδιο του άνθρακος, το μεθάνιο και το υποξείδιο του αζώτου. Από μετρήσεις εγκλωβισμένου αέρα σε «καρότα» πάγων προέκυψε ότι, ενώ κατά τα τελευταία 400.000 χρόνια το διοξείδιο του άνθρακος παρέμεινε σχεδόν σταθερό με συγκέντρωση περίπου 280 μέρη στο εκατομμύριο μορίων αέρα (ppm), τώρα έχει φθάσει τα 400 ppm. Ο ρυθμός αύξησης είναι περίπου 0,6% το χρόνο. Το ίδιο περίπου ισχύει και για το μεθάνιο, που από 0,7 ppm του παρελθόντος βρίσκεται σήμερα στο 1,7 ppm, με ρυθμό αύξησης περίπου 1% το χρόνο.

Μέσα στα τελευταία τριάντα χρόνια ο άνθρωπος έχει αυξήσει κατά 15% το διοξείδιο του άνθρακος, 3% το μεθάνιο, ενώ έχει ελαττώσει σχεδόν κατά 10% το στρώμα του όζοντος. Το στρώμα αυτό απορροφά το μεγαλύτερο μέρος της επικίνδυνης ακτινοβολίας του ήλιου. Αν κάνουμε παρατεταμένη έκθεση σ' αυτή την επικίνδυνη ακτινοβολία, αυξάνουμε την πιθανότητα εμφάνισης ορισμένων μορφών καρκίνου του δέρματος, εμφάνιση καταρράκτη στα μάτια και η αύξησή της έχει συνέπειες και στα οικοσυστήματα. Ο άνθρωπος στα τελευταία τριάντα χρόνια κατέστρεψε τόσο από το προστατευτικό στρώμα του όζοντος όσο δημιούργησε η φύση μέσα σε 1 δισεκατομμύριο χρόνια.

Αυξάνονται λοιπόν τα αέρια του θερμοκηπίου και οι συνέπειες γίνονται σοβαρές: το διοξείδιο του άνθρακα ζει περίπου 100 χρόνια στην ατμόσφαιρα. Ακόμη και αν ληφθούν μέτρα σήμερα, η απομάκρυνσή του από την ατμόσφαιρα αργεί. Στην ανθρωπόκαινο περίοδο διαταράξαμε την περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε «θερμοκηπικά» αέρια. Ο άνθρωπος στα τελευταία 100 χρόνια παρήγαγε τόσο διοξείδιο του άνθρακος όσο απορρόφησε η φύση με τη φωτοσύνθεση μέσα σε 1,5 δισεκατομμύριο χρόνια. Είναι προφανές ότι όσο αυτά αυξάνουν τόσο θα διαταράσσεται και το θερμικό ισοζύγιο του πλανήτη, δηλαδή το κλίμα του.




Η τελευταία δεκαετία ήταν η θερμότερη της χιλιετίας, ενώ τα ακραία καιρικά φαινόμενα σε πολλές χώρες έδειξαν τάση αύξησης της συχνότητας εμφάνισής τους. Τα τελευταία 10 χρόνια ο πληθυσμός του πλανήτη αυξήθηκε κατά 800 εκατομμύρια και τα θερμοκηπικά αέρια συνεχίζουν την ανεξέλεγκτη ανοδική τους πορεία. Οι συνέπειες από ένα εξελισσόμενο φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι δραματικές. Ο δρόμος για τη σταθεροποίηση του κλίματος είναι μακρύς και δύσκολος, διότι υπεισέρχονται νέες χώρες με ταχύτατο ρυθμό ανάπτυξης και βεβαίως εκπομπών, όπως η Κίνα και η Ινδία. Η Ευρώπη από μόνη της θα είναι αδύνατον να αντιστρέψει την παγκόσμια κλιματική μεταβολή, ακόμα και αν φτάσει ή και ξεπεράσει τις κατά 20% μειώσεις των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, δεδομένου ότι το 2020 η Ε.Ε. θα συνεισφέρει λιγότερο από 10% στις παγκόσμιες εκπομπές αυτών των αερίων.

Η προβλεπόμενη εξέλιξη των πραγμάτων, μέσα στα προσεχή έτη, δυστυχώς φαίνεται ότι θα εντείνει την ανάγκη απεξάρτησής μας από τα ορυκτά καύσιμα, γι' αυτό άλλωστε και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ευρίσκονται υψηλά στους στόχους της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ήδη, η Οδηγία 2001/77/ Ε.Ε. αναφέρεται στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και γενικότερα φέρει εις το προσκήνιο την ανάγκη διείσδυσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ).

Οι υφιστάμενες εγκαταστάσεις ΑΠΕ (μαζί με τα μεγάλα υδροηλεκτρικά) συνολικώς έχουν ισχύ περίπου 4 GW (γιγαβάτ), από τα οποία τα 0,7 GW προέρχονται από το αιολικό δυναμικό, ενώ πρακτικά η γεωθερμία απουσιάζει. Η απουσία της γεωθερμίας από τις ΑΠΕ για τη χώρα μας αποτελεί μέγα πλήγμα, και αυτό διότι υπάρχει διαπιστωμένο και έτοιμο γεωθερμικό δυναμικό και μάλιστα αναπτυγμένη και έτοιμη τεχνολογία για τις διάφορες χρήσεις του, όπως π.χ. για την ηλεκτροπαραγωγή, για την παραγωγή υδρογόνου, για τη θέρμανση οικισμών και κτιρίων, για τη θέρμανση θερμοκηπίων και ξηραντηρίων, για τις ιχθυοκαλλιέργειες κ.λπ.

Είναι, λοιπόν, επείγον να γίνει πραγματική αναβάθμιση της ελληνικής νομοθεσίας, έτσι ώστε να ενθαρρύνεται η χρήση των ΑΠΕ από επενδυτές. Αυτή πρέπει να περιλαμβάνει μεταξύ άλλων και την επιδότηση επενδύσεων για ηλιακή ή γεωθερμική ψύξη και θέρμανση σε ξενοδοχεία και βιομηχανίες, φορολογικά κίνητρα για ιδιώτες που θα θελήσουν να θερμάνουν το σπίτι τους είτε από γεωθερμία είτε από τον ήλιο, όπως υπάρχουν σε πάρα πολλές χώρες (ΗΠΑ, Γερμανία, Κύπρο κ.ά.).

Για όλους αυτούς τους λόγους κρίνεται επείγουσα η υποβολή συγκεκριμένων προτάσεων ενεργειακής στρατηγικής για τους διάφορους τομείς μεταξύ των οποίων προεξάρχουσα θέση έχουν οι μεταφορές και ο κτιριακός τομέας.



ΧΡΗΣΤΟΣ ΖΕΡΕΦΟΣ
Πρόεδρος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και γραμματέας της Διεθνούς Επιτροπής Όζοντος

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ» στις 9 Δεκεμβρίου 2007, σελ. 50-51.

Παραδοσιακές καλλιέργειες, ό­πως οπωρώνες και ελαιώνες προκειμένου να επιβιώσουν στο νέο...περιβάλλον, δεν α­ποκλείεται, σύμφωνα με τους ειδικούς, να «μετακομίσουν» από τα πεδινά σε μεγαλύτερα υψόμετρα, όπως και σε βορειότερες περιοχές με πιο ψυχρό κλίμα. Ο αγροτικός τομέας θα είναι σταδιακά εκτεθειμένος και σε μεγαλύτερο ρίσκο αυξάνοντας κατ' επέκταση τον κίνδυνο για την επάρκεια των τροφίμων πανευρωπαϊκά.

Το βέβαιο είναι ότι η Ελλά­δα από μόνη της δεν μπορεί να αποφύγει την παγκόσμια κλι­ματική αλλαγή, ωστόσο, όπως σημειώνουν ειδικοί επιστήμο­νες, μπορεί να αναλάβει γεν­ναίες δράσεις μείωσης των εκ­πομπών αερίων θερμοκηπίου, συμμετέχοντας ενεργά στην πα­γκόσμια προσπάθεια. Ειδικά στον αγροτικό τομέα, με γνώ­μονα τις προβλέψεις για αύξη­ση της συχνότητας και της σφο­δρότητας των ακραίων καιρι­κών συνθηκών (καταιγίδες, πλημμύρες, καύσωνες, ξηρα­σία) στην περιοχή της Νοτια­νατολικής Μεσογείου, οι κι­νήσεις θα πρέπει να είναι ά­μεσες και να κινούνται στην κατεύθυνση αναδιάρθρωσης των καλλιεργειών.

Μελέτη του Εθνικού Αστε­ροσκοπείου Αθηνών προβλέ­πει ότι στη χώρα μας θα μειω­θούν δραματικά οι βροχοπτώ­σεις, ενώ θα ενταθούν τα φαι­νόμενα της ξηρασίας και της ερημοποίησης. Για την Ελλάδα προβλέπεται ότι η ετήσια βρο­χόπτωση θα μειωθεί κατά 5%-20%, με μεγαλύτερη μείωση σης καλοκαιρινές βροχοπτώσεις. Έτσι, περιοχές που έχουν ήδη φτάσει ή πλησιάζουν τα όρια ε­ξάντλησης των αποθεμάτων τους, μπορούν να μπουν σε πα­ρατεταμένη περίοδο ξηρασίας.

Αυτό σημαίνει ότι οι σοδειές θα μειωθούν απότομα σε πολ­λές περιοχές, καθώς θα αυξά­νονται οι θερμοκρασίες και θα υπάρχει όλο και μεγαλύτερη έλλειψη νερού. Υπό αυτές τις συνθήκες αυτό μεταφράζεται σε αυξανόμενο ρίσκο για το α­γροτικό εισόδημα και μπορούν επίσης να σημαίνουν κίνδυνο για την επάρκεια των τροφί­μων σε συγκεκριμένες περιο­χές της Ευρώπης και να οδη­γήσουν σε αυξημένη μεταβολή των τιμών. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, έγινε αισθητή μία σημαντική πτώση στην παρα­γωγή σταφυλιών (30%), ελαι­ολάδου (20%), δημητριακών και βαμβακιού (15-20%), ως α­ποτέλεσμα της περσινής α­νομβρίας κατά τη χειμερινή πε­ρίοδο και της έντονης ξηρασίας του φετινού καλοκαιριού.

Οι επιπτώσεις της μελλο­ντικής κλιματικής αλλαγής στη γεωργία, αναμένεται να είναι αρνητικές. Μέχρι σήμερα έ­χουν μελετηθεί οι επιπτώσεις στα σιτηρά (καλαμπόκι, στάρι), στα αμπέλια, τα εσπεριδοειδή και το βαμβάκι. Συγκεκριμένα, για το καλαμπόκι ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή αλ­λά και την καλλιεργούμενη ποικιλία, η στρεμματική από­δοση αναμένεται να μειωθεί κατά 12%-55%, ενώ στο στάρι κατά 33%-41%. Εκρηκτικό μείγμα με ανυ­πολόγιστες οικονομικό-κοινωνικές διαστάσεις για την α­γροτική μας οικονομία δεν α­ποτελεί μόνο η έλλειψη νερού αλλά και εντατική γεωργία.

Το καμπανάκι του κινδύ­νου έχουν κρούσει από καιρό οι επιστήμονες, οι οποίοι προ­ειδοποιούν ότι το 35% των ελ­ληνικών εδαφών κινδυνεύει να μετατραπεί σε Σαχάρα, κα­θώς αντιμετωπίζει υψηλό κίν­δυνο ερημοποίησης λόγω της μακροχρόνιας υποβάθμισης που προκαλούν μια σειρά από δυσμενείς για το περιβάλλον παράγοντες, όπως η εντατική άσκηση της αγροτικής δρα­στηριότητας. Στην Ελλάδα, τα μισά από τα καλλιεργούμενα από το 1950, με εντατικό ρυθ­μό, εδάφη θεωρούνται υποβαθμισμένα και απαιτούνται δεκάδες ή και εκατοντάδες χρόνια για τον επανασχηματισμό τους, ενώ σε πολλές περιπτώ­σεις η κατάσταση είναι μη αναστρέψιμη. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Εθνικής Επιτροπής για την Καταπολέ­μηση της Ερημοποίησης, το 35% των ελληνικών εδαφών αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο ε­ρημοποίησης, ένα άλλο 35% α­πειλείται αρκετά, ενώ 16% δεν απειλείται προς το παρόν.

Οι καμένες περιοχές της Πελοποννήσου έχουν ενταχθεί στις περιοχές υψηλού κινδύνου για ερημοποίηση, ενώ στις ζώνες υψηλού ρίσκου βρίσκο­νται ήδη η Στερεά Ελλάδα, η ορεινή ζώνη των Ιονίων Νή­σων, τα νησιά του Αιγαίου, η Εύβοια, η ανατολική Κρήτη και τμήματα της Θεσσαλίας, Μα­κεδονίας και Θράκης. Συγκεκριμένα στην Ελλά­δα υπολογίζεται ότι πρέπει να βγουν εκτός εκμετάλλευσης 3 εκατ. στρέμματα, δηλαδή το 8% της γεωργικής γης, διότι βρίσκονται σε κατάσταση ερημο­ποίησης. Το ίδιο ισχύει και για το 15% των παραθαλάσσιων πεδινών περιοχών, δηλαδή πε­ρίπου 6 εκατ. στρέμματα που καλλιεργούνται υπερενταπκά.

Αρνητικός παράγοντας για την εικόνα των εδαφών είναι η μονοκαλλιέργεια με σιτηρά και η γενικά η εφαρμογή υ­ψηλών δόσεων λιπασμάτων που περιέχουν στην σύνθεση τους αμμωνία. Στην εποχή μας, το φαινόμενο έχει επιταχυνθεί λόγω της υπερεκμετάλλευσης των αγροτικών εκτάσεων, της υπερκατανάλωσης νερού αλ­λά και των ακραίων καιρικών φαινομένων. Η αδυναμία των εδαφών να παραμείνουν παραγωγικά θα οδηγήσει ακόμα περισσότερους αγρότες στην ε­γκατάλειψη της γης και στη με­τανάστευσή τους στα ήδη βε­βαρημένα αστικά κέντρα. Μεγάλο ρόλο στην αποφυ­γή των απωλειών νερού παί­ζει και η διατήρηση του δάσους, το οποίο πρέπει να προστα­τευθεί πάση θυσία. Εξάλλου, οι συνέπειες από τις καταστρο­φικές πυρκαγιές του φετινού καλοκαιριού στη χώρα μας έχουν ήδη γίνει ορατές.



Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα «ΗΜΕΡΗΣΙΑ» στις 29-30 Δεκεμβρίου 2007, σελ. 34

Στις 23 Ιανουαρίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε σε μια έκτακτη Σύνοδο της Ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στις Βρυξέλλες, τη νέα δέσμη προτάσεών της για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Στην Ελλάδα, που εκείνη την περίοδο ανέλυε τα πήγαινε-έλα του περίφημου DVD, ούτε ο Υπουργός ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ ούτε κανείς άλλος από την κυβέρνηση μπήκε στον κόπο να ασχοληθεί, απορροφημένοι προφανώς από άλλα θέματα, πιο σοβαρά και πιο μεγάλα.

Ακόμα και στην πρόσφατη (8/2) κοινή συνεδρίαση των Επιτροπών Περιβάλλοντος, Ευρωπαϊκών Υποθέσεων και Παραγωγής και Εμπορίου, με αντικείμενο ακριβώς την ανταλλαγή απόψεων επί των προτάσεων της Κομισιόν, οι αρμόδιοι Υπουργοί ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ. και Ανάπτυξης προτίμησαν να μην παρευρεθούν, αναθέτοντας την παρουσίαση των κυβερνητικών θέσεων(;) στους υφυπουργούς τους. Ωστόσο, και στους τρεις στόχους που θέτει η νέα πρόταση της Επιτροπής -αύξηση της ενεργειακής απόδοσης κατά 20%, μείωση κατά 20% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αύξηση του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο 20% της συνολικής κατανάλωσης, έως το 2020- η Ελλάδα υστερεί σήμερα σημαντικά και είναι βέβαιο ότι δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις δεσμεύσεις της εάν δεν αλλάξει αμέσως ρότα:

Στον τομέα της ενεργειακής απόδοσης, δεν έχουμε υποβάλει ακόμη στην Ευρωπαϊκή Ένωση το εθνικό σχέδιο δράσης, ενώ καταδικαστήκαμε πρόσφατα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και για την μη ενσωμάτωση στην εθνική νομοθεσία της οδηγίας 91/2002 για την εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια.

Στον τομέα της μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, είμαστε η μοναδική χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν διαθέτει ένα έγκυρο και έγκαιρο σύστημα καταγραφής εκπομπών, σύμφωνα με την αρμόδια Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών!

Στον τομέα των ανανεώσιμων ενεργειακών πηγών -τις οποίες, σημειωτέον, η χώρα διαθέτει σε αφθονία- τα επίσημα στοιχεία της κυβέρνησης για το έτος αναφοράς 2005 είναι 5,9% της συνολικής κατανάλωσης. Ωστόσο, ο πρόεδρος του Αστεροσκοπείου Αθηνών Χρ. Ζερεφός, μιλώντας πρόσφατα στην Επιτροπή Περιβάλλοντος της Βουλής, αναφέρθηκε σε ποσοστά που κυμαίνονται γύρω στο 4-4,5%, όταν οι πολύ λιγότερο ευνοημένες από γεωκλιματική άποψη σκανδιναβικές χώρες καλύπτουν το 34-35% της ενεργειακής τους κατανάλωσης από ανανεώσιμες πηγές.

Για την Ευρώπη, η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αλλά και η πρόκληση της ενεργειακής ασφάλειας, ο μετασχηματισμός της ευρωπαϊκής οικονομίας και η δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης στον τομέα των καθαρών τεχνολογιών είναι οι μεγάλες προκλήσεις του 21ου αιώνα. Για να κερδηθούν, χρειάζεται συνοχή στην προσπάθεια όλων. Είναι κρίμα να είναι η Ελλάδα ουραγός σ’ ένα τομέα που θα μπορούσε να πρωταγωνιστεί και να αποτελεί πρότυπο…


ΑΝΝΥ ΠΟΔΗΜΑΤΑ
Ευρωβουλευτής - μόνιμο μέλος της Επιτροπής Ενέργειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» στις 20 Φεβρουαρίου 2008, σελ. 12.

Οι «σκεπτικιστές του κλίματος», αυτοί που αρνούνταν πεισματικά την ύπαρξη του προβλήματος, είναι πλέον ελάχιστοι. Η επιστήμη έχει μιλήσει, με σχεδόν απόλυτο βαθμό συναίνεσης, για τα αίτια, τις επιπτώσεις και την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών. Η αμφισβήτηση των πορισμάτων της επιστήμης στο ζήτημα αυτό δεν είναι πλέον δυνατή.

Οι κλιματικές αλλαγές έχουν αποκτήσει τεράστια σημασία και όχι μόνο περιβαλλοντική. Έχουν σημασία οικονομική, κοινωνική και πολιτική. Έχουν σημασία στους τομείς της υγείας, της εξωτερικής πολιτικής και της διεθνούς ασφάλειας. Στην Ευρώπη και στον κόσμο πρόκειται για ζήτημα που απασχολεί τις πολιτικές ηγεσίες πλέον σε επίπεδο κορυφής. Είναι δεδομένο, παρά τα όσα μπορεί να διατείνονται ορισμένοι, ότι δεν πρόκειται για θέμα επικαιρότητας που θα χαθεί κάποια στιγμή από τον πολιτικό ορίζοντα. Το ζήτημα αυτό θα είναι μαζί μας, δυστυχώς, για πολύ καιρό. Χρειάζεται επομένως η συνεχής ενεργοποίηση όλων, πολιτών, κυβερνήσεων, κοινοβουλίων, μέσων μαζικής επικοινωνίας, διεθνών οργανισμών, τοπικών κοινωνιών, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, επιχειρήσεων, μη κυβερνητικών οργανώσεων, ώστε να λαμβάνονται τα σωστά μέτρα και να εφαρμόζονται αποτελεσματικά.

Η αντίφαση, που υποστήριζαν αρκετοί ως και πρόσφατα, ότι υφίσταται ανάμεσα στην οικονομική ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος και ειδικότερα την καταπολέμηση των κλιματικών αλλαγών απλώς δεν υπάρχει. Η ανάπτυξη της οικονομίας μπορεί και πρέπει να γίνει με σεβασμό προς το περιβάλλον και την αρχή της αειφορίας και με ενσωμάτωση κλιματικών παραμέτρων στις διάφορες πολιτικές. Μάλιστα η μεταμόρφωση των οικονομιών που συντελείται σήμερα με τη μετάβαση σε μια εποχή χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα δημιουργεί νέες οικονομικές ευκαιρίες. Προωθείται η οικολογική καινοτομία και δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας σε τομείς όπως είναι οι καθαρές τεχνολογίες.

Η πιο δυνατή ίσως εικόνα που έχουμε σχηματίσει όλοι για τις επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών είναι το λιώσιμο των πάγων στην Αρκτική. Γενικότερα, πάντως, οι αρνητικές συνέπειες των κλιματικών αλλαγών γίνονται αντιληπτές ολοένα και πιο καθαρά. Και αν δεν ληφθούν έγκαιρα και σε παγκόσμιο επίπεδο τα κατάλληλα μέτρα, οι συνέπειες θα είναι καταστροφικές. Πρέπει δε να θυμόμαστε ότι οι κλιματικές αλλαγές οδηγούν σε αποσταθεροποίηση του κλίματος, και σε ακραία, ανεξέλεγκτα φαινόμενα – όχι σε μια γραμμική, προβλέψιμη υπερθέρμανση.

Υπάρχουν βεβαίως και οι παραδοξολόγοι – ελάχιστοι ευτυχώς. Αυτοί που υποστηρίζουν ότι η αλλαγή του κλίματος και η υπερθέρμανση του πλανήτη μπορεί να αποτελεί ενδεχομένως ακόμη και θετική εξέλιξη, αφού π.χ. θα φύγει ο τουρισμός από τη Μεσόγειο και θα γίνει τουριστικός προορισμός η Βόρεια Θάλασσα. Ή, ακόμη, ότι στη Σιβηρία, που θα έχει γίνει εντωμεταξύ θερμότερη, θα μπορούν να καλλιεργούνται μπανάνες. Αν δεν ήταν άποψη ενός συμβούλου του Ρώσου Προέδρου, δημοσιευμένη στο διεθνή τύπο, θα ηχούσε απλά ως αστείο… Η αποσταθεροποίηση του κλίματος, που ανέφερα πριν, σημαίνει με απλά λόγια ότι δεν είναι γνωστό ποιές περιοχές θα γίνουν θερμότερες ή ψυχρότερες και ποιοί θα υποφέρουν περισσότερο.

Πάντως είναι ενδιαφέρον να συγκρατήσουμε ότι στο επίπεδο του πλανήτη, η κλιματική αλλαγή είναι «κοινωνικά άδικη»: πλήττονται πολύ περισσότερο οι φτωχότερες χώρες, και ιδιαίτερα εκείνες που ιστορικά δεν έχουν ίχνος ευθύνης για την δημιουργία του φαινομένου του θερμοκηπίου.

Αλλά, στη ζώνη της Μεσογείου, και σε χώρες όπως η Ελλάδα, θα υπάρξουν σοβαρές επιπτώσεις. Η μέση ετήσια θερμοκρασία στην περιοχή έχει αυξηθεί περίπου κατά 1 βαθμό Κελσίου, ενώ η αντίστοιχη παγκόσμια αύξηση είναι 0,74 βαθμοί Κελσίου. Οι επιπτώσεις θα αφορούν σε πολλούς τομείς και θα επιφέρουν πλήγμα στους διαθέσιμους φυσικούς πόρους, στην οικονομία και στον τρόπο ζωής. Θα επιταθεί το πρόβλημα της ξηρασίας, της λειψυδρίας και θα υπάρξει επιτάχυνση της ερημοποίησης. Παραθαλάσσιες πόλεις, όπως περιοχές της Θεσσαλονίκης και του Μεσολογγίου, θα βρεθούν πιθανώς κάτω από την στάθμη του νερού. Όσον αφορά στη φύση και τη βιοποικιλότητα θα υπάρξει π.χ. μετανάστευση πτηνών από το Ταίναρο, πέρα από τα Ελληνικά σύνορα, βορειότερα. Θα υπάρξουν επιπτώσεις στην αγροτική παραγωγή και στις καλλιέργειες. Θα υπάρξει μεγαλύτερο πρόβλημα από τις φωτιές, που θα οδηγούν στην απώλεια δασών και στην έκλυση διοξειδίου του άνθρακα. Θα έχουμε επιπτώσεις στον τομέα της υγείας, με επανεμφάνιση ασθενειών που απαντώνται σήμερα μόνο σε θερμότερα κλίματα. Θα δεχθεί χτύπημα ο τουρισμός.

Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι το ζήτημα των κλιματικών αλλαγών αποτελεί παγκόσμιο πρόβλημα, και ως τέτοιο απαιτεί παγκόσμια λύση. Στο ζήτημα αυτό η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πρωταγωνιστικό ρόλο σε διεθνές επίπεδο. Στο Μπαλί, τον περασμένο Δεκέμβριο, στην Σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών για το κλίμα, και μετά από πολύ δύσκολη διαπραγμάτευση, πετύχαμε τους στόχους που είχαμε θέσει ως Ευρωπαϊκή Ένωση. Αρχίζουν πλέον οι διαπραγματεύσεις για μια νέα διεθνή συμφωνία, που πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί ως το τέλος του 2009.

Έχουμε πολλή δουλειά μπροστά μας τα επόμενα δύο χρόνια. Η «διπλωματία του κλίματος» είναι ιδιαίτερα έντονη. Η διαδικασία των Ηνωμένων Εθνών θα έχει βεβαίως πρωτεύοντα λόγο. Θα έχουμε όμως ενεργό παρουσία και συμμετοχή σε μια σειρά από διεθνή forα, όπως το G8, και θα δώσουμε ιδιαίτερη έμφαση στους διμερείς διαλόγους και συναντήσεις κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης με σημαντικούς παίκτες στο διεθνές σύστημα, όπως είναι οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Κίνα, η Ινδία.

Στις επικείμενες πλέον σκληρές διαπραγματεύσεις στόχος της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης είναι να υπάρξει συμφωνία όλων των κρατών, ώστε να περιορισθεί η άνοδος της θερμοκρασίας παγκοσμίως όχι περισσότερο από 2 βαθμούς. Για να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει οι παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου να περιορισθούν ως το 2050 κατά το ήμισυ σε σχέση με τα επίπεδα του 1990.

Τον περασμένο Μάρτιο, οι Ευρωπαίοι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων δεσμεύτηκαν να μειώσουν τις εκπομπές της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης κατά 30% ως το 2020, με την προϋπόθεση ότι και οι άλλες ανεπτυγμένες χώρες θα κάνουν το ίδιο, στο πλαίσιο της νέας διεθνούς συμφωνίας. Μέχρι, όμως, να συναφθεί αυτή η διεθνής συμφωνία, η Ευρωπαϊκή ΄Ενωση έχει δεσμευθεί να μειώσει μονομερώς τις εκπομπές της κατά τουλάχιστο 20% σε σχέση με τα επίπεδα του 1990 ως το 2020, ανεξάρτητα από το τι θα πράξουν οι άλλες χώρες. Ο ηγετικός ρόλος, η αξιοπιστία και η αποτελεσματικότητα της δράσης της ΄Ενωσης στο διεθνές πεδίο κρίνεται, σε μεγάλο βαθμό, από τα μέτρα που λαμβάνει στο εσωτερικό της.

Πρώτα από όλα, η ΄Ενωση βρίσκεται σε πολύ καλό δρόμο και θα επιτύχει το στόχο της για την πρώτη περίοδο του Κιότο, που λήγει το 2012. Ο στόχος αυτός είναι 8%. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε ακόμη πρόσφατα, στις 23 Ιανουαρίου, μια πολύ σημαντική δέσμη προτάσεων για μέτρα σχετικά με τις κλιματικές αλλαγές και την ενέργεια, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι που είχαν τεθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο πέρυσι.

Σε αυτή τη δέσμη μέτρων περιλαμβάνεται: Πρόταση αναθεώρησης της οδηγίας για το κοινοτικό σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου. Πρόταση για δίκαιη κατανομή βαρών επί τη βάσει του κατά κεφαλή ΑΕΠ, σχετικά με τις προσπάθειες που πρέπει να καταβάλουν τα κράτη-μέλη για μειώσεις εκπομπών στους τομείς της οικονομίας που δεν καλύπτονται από το σύστημα εμπορίας. Ακόμη, προτάσεις σχετικά με την αύξηση του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο 20% ώς το 2020, τη βελτίωση της αποδοτικότητας και της εξοικονόμησης ενέργειας κατά 20% ως το 2020, και, τέλος, τη διαμόρφωση νομικού πλαισίου για τη γεωλογική δέσμευση και αποθήκευση του διοξειδίου του άνθρακα, με στόχο την προστασία του περιβάλλοντος από την εφαρμογή αυτής της τεχνολογίας. Τέλος, αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι η Επιτροπή έχει προτείνει ήδη και άλλα σημαντικά μέτρα στην ίδια κατεύθυνση. Αναφέρω ενδεικτικά τις προτάσεις για την καλύτερη ενεργειακή απόδοση και εξοικονόμηση ενέργειας των αυτοκινήτων, τη μείωση του διοξειδίου του άνθρακα στα καύσιμα, τις αεροπορικές μεταφορές, ακόμη για την τελική διάθεση απορριμμάτων, το γνωστό δηλαδή ζήτημα των χωματερών.

Για όσους δεν είναι και τόσο εξοικειωμένοι με τη διαδικασία λήψης αποφάσεων στο «λαβύρινθο» των Βρυξελλών, το επόμενο στάδιο, μετά την πρόταση της Επιτροπής, είναι η διαδικασία της συναπόφασης, δηλαδή της συζήτησης και ψήφισης της πρότασης από το Συμβούλιο Υπουργών και το Κοινοβούλιο. Έχει πολύ μεγάλη σημασία, για την επίτευξη των στόχων μας, η όσο το δυνατόν ταχύτερη ψήφιση των μέτρων αυτών.

ΙΙ

Από το «παγκόσμιο» και το «ευρωπαϊκό» θα ήθελα να επανέλθω στο «τοπικό» και στην Ελλάδα. Θα ήθελα να διατυπώσω, σε αδρές γραμμές, ορισμένες σκέψεις για την αντιμετώπιση του ζητήματος των κλιματικών αλλαγών στην Ελλάδα.

Πρώτο. Η Ελλάδα θα πρέπει να υλοποιήσει με συστηματικό τρόπο τους στόχους της, με βάση το πρωτόκολλο του Κιότο. Ο στόχος για την Ελλάδα είναι +25%. Ενώ ο συνολικός στόχος της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης είναι μείωση -8%. Για ορισμένα κράτη-μέλη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, έχει επιτραπεί αύξηση των εκπομπών. ΄Ηδη το 2005 είχε αύξηση εκπομπών στο 25,4%. Με προβολή στο 2010, και επί τη βάσει του συνόλου των μέτρων που έχουν ήδη ληφθεί, οι εκπομπές της Ελλάδας θα ανέλθουν στο +34,7%. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή επομένως στο σημείο αυτό, γιατί μόνο με εφαρμογή πρόσθετων μέτρων, που σχεδιάζονται, θα επιτύχει η Ελλάδα -και έχει ασφαλώς αυτή τη δυνατότητα- το στόχο του Κιότο και σύμφωνα με υπολογισμούς να φθάσει ελάχιστα κάτω από το 25%, στο +24,9%. Αυτό είναι ένα στοιχείο που πρέπει να ληφθεί υπόψη σε οποιεσδήποτε νέες μεγάλες επενδυτικές αποφάσεις, ιδίως στον ενεργειακό τομέα, που θα επιβάρυναν ενδεχομένως αρνητικά το ισοζύγιο του διοξειδίου του άνθρακα. Επίσης, για το 2020, πέραν των μειώσεων που θα επιτευχθούν από τη λειτουργία του συστήματος εμπορίας, θα χρειασθεί και μείωση κατά 4% από το επίπεδο του 2005, για εκείνες τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που προέρχονται από εγκαταστάσεις και τομείς που δεν καλύπτονται από το σύστημα εμπορίας.

Δεύτερο. Η εφαρμογή της δέσμης μέτρων έχει κόστος για όλα τα κράτη-μέλη. Αλλά η κατανομή αυτού του κόστους στην πρόταση της Επιτροπής έχει γίνει με δίκαιο τρόπο. Το κόστος εφαρμογής για την Ελλάδα θα προσεγγίσει το 0,6% του ΑΕΠ. Υπάρχει πάντως γενική συναίνεση ότι όποιος κάνει γρήγορες και έξυπνες κινήσεις σε αυτό το πεδίο, θα έχει μικρότερο κόστος. Εξάλλου, το απαιτούμενο κόστος εν γένει υπερεκτιμάται, διότι δεν λαμβάνονται υπόψη οι παράπλευρες θετικές επιπτώσεις. Για παράδειγμα η μείωση της χρήσης των ορυκτών ενεργειακών πόρων, ιδίως του πετρελαίου, θα μειώσει το κόστος της σχετικής δαπάνης εισαγωγής των εν λόγω πόρων και θα ενισχύσει ουσιαστικά την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού. Παράλληλα, η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα θα συμβάλει στη βελτίωση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα, δημιουργώντας έτσι τεράστιο όφελος για την υγεία.

Τρίτο. Γίνεται πολλές φορές έντονη συζήτηση για το δύσκολο δίλημμα που προκύπτει ανάμεσα στην εξασφάλιση των ενεργειακών αναγκών της χώρας από τη μια πλευρά και της πολιτικής περιβάλλοντος και κλιματικών αλλαγών από την άλλη. Όμως, σήμερα, στους διάφορους τομείς πολιτικής πρέπει να ενσωματώνονται το περιβάλλον και οι κλιματικές αλλαγές. Πρέπει, ακόμη, το ισοζύγιο διοξειδίου του άνθρακα να αποτελεί κρίσιμο κριτήριο των επιχειρηματικών και οικονομικών σχεδιασμών. Στο πλαίσιο αυτό, ασφαλή οδηγό για επενδυτικές αποφάσεις αποτελεί η εφαρμογή των κοινοτικών πολιτικών, με την έννοια ότι η σωστή εφαρμογή τους δημιουργεί προϋποθέσεις για επίτευξη ακόμη και κερδών, π.χ. με την πώληση δικαιωμάτων εκπομπών μέσω του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων, που βασίζεται στους μηχανισμούς της αγοράς. Αντίθετα, στην περίπτωση που δεν τηρηθούν οι υποχρεώσεις μείωσης εκπομπών, προκύπτει οικονομική επιβάρυνση για εκείνους που αδράνησαν.

Τέταρτο. Για την Ελλάδα, σε ένα μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, μεγάλη σημασία θα έχει η βελτίωση της αποδοτικότητας και η εξοικονόμηση ενέργειας. Υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες σε αυτόν τον τομέα. Ευρύτερα, άλλωστε, η αποδοτικότητα και η εξοικονόμηση ενέργειας είναι γρηγορότερη, αποτελεσματικότερη, οικονομικότερη και προβάλλει ολοένα και περισσότερο ως μια αποτελεσματική λύση, αν μη τι άλλο, σε ένα ενδιάμεσο χρόνο ώς την ακόμη ευρύτερη διάδοση φθηνότερων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της εταιρίας συμβούλων McKinsey, επενδύσεις σε ετήσια βάση στον τομέα της εξοικονόμησης ενέργειας, ύψους 170 δις δολαρίων σε παγκόσμιο επίπεδο θα απέδιδαν ετήσιο κέρδος περίπου 17% ή 29 δις δολάρια. Αυτές οι επενδύσεις, που θα περιλάμβαναν μόνο χαμηλού κόστους, εύκολης εφαρμογής και άμεσης απόδοσης μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας, θα οδηγούσαν σε πολύ σημαντικές μειώσεις εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Υπάρχουν π.χ. μεγάλα περιθώρια για τη βελτίωση της αξιοποίησης της ενέργειας στα εμπορικά κτίρια και τις κατοικίες, και μάλιστα όχι μόνο στις νέες κατασκευές αλλά και στις παλιές. Έχει υπολογισθεί ότι 40% των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα οφείλεται στα κτίρια.

Πέμπτο. Η Ελλάδα, όπως και οι άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης, ανέλαβε τη δέσμευση, ως το 2020, το 20% της κατανάλωσης ενέργειας να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές. Ο στόχος για την Ελλάδα είναι 18% έναντι του 2005, οπότε το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, συμπεριλαμβανομένης της υδροηλεκτρικής, ανήρχετο στο 8%. Η αύξηση του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας είναι σημαντική. Για να το επιτύχει αυτό, η χώρα μας πρέπει να χαράξει ολοκληρωμένη στρατηγική. Η γεωμορφολογία της χώρας παρέχει μεγάλες δυνατότητες εκμετάλλευσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, οι οποίες καλύπτουν σήμερα ένα σχετικά μικρό μερίδιο των αναγκών σε ενέργεια. Μπορεί να δοθεί έμφαση, πέρα από την ηλιακή και την αιολική, και σε άλλες μορφές, όπως είναι η γεωθερμία και η βιομάζα. Οι τοπικές κοινωνίες πρέπει να συμμετέχουν σε αυτές τις διαδικασίες με σωστή πληροφόρηση για τα περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη που αποφέρουν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Αν και με βάση τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης, κάθε κράτος μέλος είναι μόνο αρμόδιο για την επιλογή των πηγών ενέργειας και του τόπου εγκατάστασης των μονάδων παραγωγής, η χρήση διαφόρων ορυκτών καυσίμων για την ηλεκτροπαραγωγή πολλαπλασιάζει την παραγωγή αερίων του θερμοκηπίου και εξουδετερώνει τις προσπάθειες μείωσης που καταβάλλουν οι λοιποί βιομηχανικοί και άλλοι κλάδοι για περιορισμό των αερίων του θερμοκηπίου. Είναι προς το συμφέρον της χώρας να στραφεί σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και είναι θετικό ότι αυτή είναι η πολιτική της κυβέρνησης.


Έκτο. Υπάρχουν συγκεκριμένοι στόχοι τους οποίους πρέπει να πετύχουν τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης σε ό,τι αφορά και τα βιοκαύσιμα. Από ενεργειακή άποψη, τα βιοκαύσιμα θα μπορούσαν να συμβάλουν στη σταδιακή απεξάρτηση της ΄Ενωσης από τις εισαγόμενες πηγές ενέργειας. Έχουν σημασία στην χώρα μας και για τους αγρότες που καλλιεργούν π.χ. ζαχαρότευτλα. Πρέπει όμως να είμαστε προσεκτικοί στο θέμα των βιοκαυσίμων. Η μαζική χρήση τους ενδέχεται να έχει αρνητικές συνέπειες, τόσο περιβαλλοντικές όσο και κοινωνικές. Για παράδειγμα, κατά την παραγωγή τους, η κατανάλωση ενέργειας και η αντίστοιχη εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα ενδέχεται να είναι μεγαλύτερη από την ενέργεια που υποτίθεται ότι εξοικονομείται κατά την τελική χρήση τους ως καύσιμη ύλη. Επίσης, η αναμενόμενη ραγδαία αύξηση της ζήτησής τους μπορεί να οδηγήσει στον επαναπροσδιορισμό του αγροτικού προγραμματισμού σε μια χώρα, δηλαδή στην εγκατάλειψη παραδοσιακών καλλιεργειών και στην αναζήτηση νέων καλλιεργήσιμων εκτάσεων, με αρνητικές συνέπειες στα οικοσυστήματα, αλλά και στην επάρκεια ορισμένων αγροτικών προϊόντων. Τα τροπικά δάση κινδυνεύουν να θυσιαστούν προς όφελος ενεργειακών καλλιεργειών. Επίσης, η αναμενόμενη άνοδος των τιμών, ως συνέπεια της ενεργειακής ζήτησης, σε πολλά αγροτικά είδη πρώτης ανάγκης θα δημιουργήσει σοβαρές κοινωνικές αναταράξεις σε φτωχές χώρες, γιατί δεν θα είναι δυνατή η εξασφάλιση τροφής για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού. Από περιβαλλοντική άποψη, τα λεγόμενα βιοκαύσιμα δεύτερης γενιάς αναμένεται να έχουν καλύτερα αποτελέσματα. Γι’ αυτό εξάλλου το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο όρισε ότι τα βιοκαύσιμα πρέπει να είναι βιώσιμα. Η Επιτροπή στη δέσμη μέτρων της για το κλίμα και την ενέργεια έχει συμπεριλάβει την εισαγωγή αυστηρών κριτηρίων βιωσιμότητας και αειφορίας.

Έβδομο. Θα πρέπει να συνοδεύεται πάντα η πολιτική για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών από σειρά μέτρων σε πολλούς τομείς. Αυτό θα σήμαινε π.χ. στον τομέα των μεταφορών αντιμετώπιση του κυκλοφοριακού, επιβολή ειδικού φόρου στους κατόχους αυτοκινήτων αναψυχής μεγάλου κυβισμού 4Χ4, κίνητρα για την απόσυρση των παλιών αυτοκινήτων και την ενίσχυση αγοράς φθηνών αυτοκινήτων, ώστε να ανανεωθεί ο στόλος με αυτοκίνητα καθαρής τεχνολογίας. Θα σήμαινε, επίσης, την αντιμετώπιση του προβλήματος των χωματερών. Θα σήμαινε την ενίσχυση της πράσινης επιχειρηματικότητας για πιο καθαρά προϊόντα. Θα σήμαινε διατήρηση όσο το δυνατόν πιο πολλών ελεύθερων χώρων πρασίνου.

Όγδοο. Μεγάλη σημασία, τέλος, έχει η ευαισθητοποίηση των πολιτών. Είναι καθήκον μας να καλλιεργήσουμε την οικολογική συνείδηση – οι γονείς στα παιδιά, οι δάσκαλοι στους μαθητές, οι πολιτικοί στους πολίτες. Σήμερα ο πολίτης εκφράζεται ως ψηφοφόρος και ως καταναλωτής. Η περιβαλλοντική ευαισθησία του αντανακλάται στις πολιτικές του επιλογές και στις καταναλωτικές του συνήθειες. Για να ανταποκριθούν στο γεγονός αυτό, τα κόμματα και οι επιχειρήσεις πρέπει να ενσωματώσουν το περιβάλλον στο μακροπρόθεσμο σχεδιασμό τους, στις πολιτικές τους, στην καθημερινή τους πρακτική. Ακόμη, μπορεί και πρέπει να διαδοθεί περισσότερο η περιβαλλοντική εκπαίδευση στα σχολεία. Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύθηκαν πρόσφατα, το περιβάλλον είναι προαιρετικό μάθημα στα σχολεία και ο αριθμός των μαθητών που το παρακολουθεί είναι πολύ μικρός, μόνο 7% των μαθητών του Γυμνασίου.

Τελειώνοντας, θα ήθελα να πω ότι χαίρομαι πραγματικά που περιβαλλοντικές ανησυχίες έχουν μπει για τα καλά στην πολιτική ζωή της χώρας μας. Η σημερινή εκδήλωση συμβάλλει στην προώθηση της περιβαλλοντικής πολιτικής συνείδησης στην Ελλάδα. Θα ήθελα να συγχαρώ, για μια ακόμη φορά, το Ινστιτούτο Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής για την εξαιρετική πρωτοβουλία του. Το περιβάλλον, όπως και η δημοκρατία είναι άλλωστε δείγμα πολιτισμού. Περιβάλλον, Δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα και κοινωνική δικαιοσύνη είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Η Ελλάδα και εδώ οφείλει να είναι πάντα πρωτοπόρος.


ΣΤΑΥΡΟΣ ΔΗΜΑΣ
Επίτροπος Ε.Ε. για το Περιβάλλον

Ομιλία σε εκδήλωση που διοργάνωσε το «Ινστιτούτο Δημοκρατίας Κ. Καραμανλής» στις 22 Φεβρουαρίου 2008 στην Αθήνα

Η απάντηση στο κυρίαρχο δίλημμα της σύγχρονης εποχής «Περιβάλλον ή Ανάπτυξη» δόθηκε με την παραδοχή της Αειφορίας ως μιας «τρίτης» εναλλακτικής πρότασης. Αν η πρόοδος του ανθρώπου μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από την περιβαλλοντική υποβάθμιση και την καταστροφή όλων όσα στηρίζουν την οικονομική ανάπτυξη (περιβάλλον, φυσικοί πόροι, βιοποικιλότητα, κλίμα), τότε ασφαλώς αυτή η πρόοδος στερείται νομιμοποίησης. Πρέπει, λοιπόν, να επιδιωχθεί η εξεύρεση μιας εναλλακτικής λύσης που θα εγγυάται μια ανάπτυξη εντός των ορίων που ορίζει η φύση. Μια ανάπτυξη, δηλαδή, συμβατή με το σύστημα που τη στηρίζει.

Η διαφοροποίηση της παραδοχής της αειφόρου ανάπτυξης για το περιβάλλον από τις κυρίαρχες ως σήμερα αντιλήψεις συνίσταται στα εξής κρίσιμα σημεία:

1. Εισάγει την έννοια της ολοκληρωμένης θεώρησης οικονομικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών παραμέτρων και στόχων. Η ανάπτυξη για να γίνει βιώσιμη θα πρέπει αφενός να στηρίζεται στο φυσικό κεφάλαιο και αφετέρου να επιδιώκει την επίτευξη του στόχου της κοινωνικής ευημερίας. Η αρχή αυτή καθιστά την αειφορία κάτι περισσότερο από μια νέα αντίληψη για την οικολογική διαχείριση. Την καθιστά ένα «τρίτο» πολιτικό μοντέλο απάντηση στα κυρίαρχα ως σήμερα συστήματα που στηρίχτηκαν στην οικονομία της αγοράς αφενός και στον κρατικό παρεμβατισμό αφετέρου.

2. Εισάγει την έννοια της ολοκληρωμένης θεώρησης των περιβαλλοντικών συστημάτων. Τα μόνα σύνορα που είναι νοητά είναι τα σύνορα που θέτει η φύση. Που σημαίνει ότι διοικητικά, οικονομικά και πολιτικά όρια και δικαιοδοσίες, αλλά και τα εθνικά σύνορα σήμερα καταργούνται υπέρ των κυρίαρχων φυσικών ορίων. Η ολοκληρωμένη ανάπτυξη της υπαίθρου, αλλά και η διασυνοριακή συνεργασία, η «πράσινη» διπλωματία και η υδροδιπλωματία αποτελούν τις νέες προτεραιότητες της αειφορίας.

3. Εισάγει την έννοια της προσαρμογής της οικονομικής ανάπτυξης στα δεδομένα της φύσης. Που σημαίνει τον επανακαθορισμό των οικονομικών δραστηριοτήτων και την υιοθέτηση της αρχής της εξοικονόμησης των φυσικών πόρων και της ενέργειας, προκειμένου να αποκατασταθεί η συμβατότητα με τα φυσικά όρια και δεδομένα. Η αρχή αυτή παραπέμπει στην αναζήτηση νέων μορφών «πράσινης» ανάπτυξης, συμβατών με τους στόχους της οικολογικής ακεραιότητας.

Η παραδοχή της αειφορίας, λοιπόν, έρχεται να αποτελέσει μια εναλλακτική πολιτική πρόταση-απάντηση στα δύο μοντέλα ανάπτυξης που σημάδεψαν τον 20ό αιώνα και που συνδέθηκαν εξίσου με την οικολογική υποβάθμιση και τα μεγάλα περιβαλλοντικά αδιέξοδα του πλανήτη.

Ο κυρίαρχος στη σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης δρόμος του οικονομικού φιλελευθερισμού εγγυάται βέβαια την οικονομική ανάπτυξη, στερείται όμως τόσο κοινωνικής όσο και οικολογικής νομιμοποίησης. Όπως εκ των υστέρων αποδεικνύεται, οι οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες, όπως και τα οικολογικά προβλήματα, ενισχύθηκαν εκεί όπου έχει εφαρμοσθεί. Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο, όμως, σκοντάφτει και σε ένα ακόμη σοβαρότερο σημείο. Υπόσχεται ευημερία για όλους, τη στιγμή που σήμερα είναι ευρέως γνωστό ότι με τους ρυθμούς που προχωρεί η επιθετική ανάπτυξη που επιβάλλει θα χρειάζονταν οι φυσικοί πόροι περίπου τριών πλανητών όπως η Γη, προκειμένου το σύνολο του πληθυσμού να απολαύσει τα ίδια επίπεδα ευημερίας με την πλούσια Δύση. Δεν αρκεί, με άλλα λόγια, το παγκόσμιο οικοσύστημα για να συντηρήσει τη σημερινή νεοφιλελεύθερη ανάπτυξη. Το κοινωνικό πρόταγμα της καθολικής ευημερίας που προβάλλει ο οικονομικός φιλελευθερισμός είναι συνεπώς κοινωνικά προσχηματικό και οικολογικά ατελέσφορο.

Από την άλλη μεριά, το μοντέλο του κρατικού παρεμβατισμού μπορεί να υπόσχεται σημαντικές επενδύσεις στο κοινωνικό κράτος δεν έχει όμως μεγάλα περιθώρια επιβίωσης στη σημερινή πραγματικότητα, όπως άλλωστε και η Ιστορία έχει διδάξει. Ο διεθνής ανταγωνισμός περιορίζει τον αναδιανεμητικό ρόλο του κράτους και εμποδίζει τις κοινωνικές επενδύσεις, ενώ η κατάργηση των συνόρων και η μεγάλη κινητικότητα εργασίας και κεφαλαίου οδηγούν το πρότυπο της εργασιακής ασφάλειας σε ύφεση και ανεργία. Το σημερινό αδιέξοδο αποτελεί μία ακόμη πρόκληση για την ανθρώπινη ευφυία. Η προοδευτική σκέψη ήδη προτείνει έναν τρίτο, εναλλακτικό δρόμο που, συνθέτοντας, γονιμοποιεί τις αρχές της αειφορίας με τη θετική εμπειρία και από τα δύο σημερινά οικονομικά συστήματα και δημιουργώντας έναν τρίτο δρόμο, που εξασφαλίζει την επίτευξη του στόχου της ισόρροπης οικονομικής, κοινωνικής και οικολογικής ανάπτυξης. Μιας ανάπτυξης, δηλαδή, με ανθρώπινο πρόσωπο, η οποία διατηρεί ακέραια τόσο τα κοινωνικά οράματα του σοσιαλισμού όσο και την ανάγκη της οικολογικής ισορροπίας και της διαχρονικής συντήρησης της ζωής στη γη.


ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΥΛΟΠΟΥΛΟΣ
Καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο «ΒΗΜΑ ΙΔΕΩΝ» στις 7 Μαρτίου 2008, σελ. 17.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση χαρακτήρισε για πρώτη φορά την κλιματική αλλαγή ως απειλή για την ασφάλειά της. Η πολιτική για την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης του πλανήτη αποτελεί πλέον μέρος της πολιτικής ασφάλειάς της. Σε έκθεση του Χαβιέ Σολάνα και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης τονίζονται οι σοβαρές απειλές από την αλλαγή του κλίματος. Η κλιματική πολιτική πρέπει να ακολουθείται στο εξής με περισσότερη σοβαρότητα, αναφέρεται στην έκθεση που δημοσιοποιήθηκε την Παρασκευή.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι έτσι η πρώτη διεθνής ένωση κρατών, η οποία εντάσει τις συνέπειες της αλλαγής του κλίματος στην πολιτική ασφάλειάς της. Η κλιματική αλλαγή είναι σύμφωνα με την έκθεση ένας «πολλαπλασιαστής απειλών» που οξύνει τις εντάσεις. Τα συμφέροντα της Ευρώπης απειλούνται άμεσα. Ρητώς τονίζεται ότι υπάρχει συσχετισμός μεταξύ της υπερθέρμανσης του πλανήτη και του ανταγωνισμού για την προμήθεια πρώτων υλών.

Δεν είναι μόνο ότι θα μπορούσαν να ξεσπάσουν ένοπλες συγκρούσεις για τα ορυκτά καύσιμα. Αστάθεια μπορεί να προκληθεί κυρίως λόγω έλλειψης νερού και τροφίμων, λόγω πλημμυρών ή ξηρασίας. Σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη το ποσοστό του πόσιμου νερού θα μειωθεί, σύμφωνα με την έκθεση, ως και 30%. Η έλλειψη αυτή νερού μπορεί να οδηγήσει σε αναταραχές και να πιέσει σε μεγάλο βαθμό εθνικές οικονομίες. Εκτός από την απώλεια εδαφών στις παράκτιες χώρες στην έκθεση προβλέπονται μετακινήσεις πληθυσμών στις χώρες που θα πληγούν περισσότερο, εσωτερικές αναταραχές καθώς η εκμετάλλευση της αστάθειας από ακραίες πολιτικές ή θρησκευτικές ομάδες.

Ο Χαβιέ Σολάνα δεν προτείνει συγκεκριμένα βήματα, προφανώς η έκθεση στοχεύει προς το παρόν να συγκεντρώσει την προσοχή στα προβλήματα αυτά. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να επεξεργαστεί εντονότερα το ρόλο της ως κινητήριας δύναμης στη διαμόρφωση κλιματικής πολιτικής, να προσανατολίσει τα κονδύλιά της στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και να προετοιμαστεί για δραματικές αλλαγές σχετικά με την ασφάλειά της, δηλαδή για ενδυνάμωση της στρατιωτικής και πολιτικής προστασίας της. Η έκθεση απαιτεί πρωτίστως τη χάραξη μιας πολιτικής για την Αρκτική, για μια περιοχή δηλαδή στην οποία κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα μπορούσαν να εμπλακούν σε πιθανές εδαφικές συγκρούσεις σχετικά με την προμήθεια πρώτων υλών.

STEFAN KORNELIUS

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα «Süddeutsche Zeitung» στις 8-9 Μαρτίου 2008, σελ. 8

Ουσιώδες στοιχείο της «αειφόρου ανάπτυξης» είναι αυτό της παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας. Οι ενεργειακές απαιτήσεις του πλανήτη είναι πρόβλημα δύσκολο και επιβεβλημένο, αφού, σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, η ζήτηση ενέργειας ώς το 2050 θα είναι τριπλάσια της σημερινής. Τριπλάσιες θα είναι και οι απαιτήσεις σε «καθαρότητα».

Σήμερα η κύρια πηγή ενέργειας είναι τα ορυκτά καύσιμα. Η χρήση τους όμως καθίσταται όλο και περισσότερο προβληματική για δύο κυρίως λόγους:

1) εξαιτίας των επιπτώσεων της καύσης τους στο περιβάλλον (ατμοσφαιρική ρύπανση, όξινη βροχή, διάβρωση και, κυρίως, το φαινόμενο του θερμοκηπίου),

2) λόγω της διαφαινόμενης ραγδαίας μείωσης των αποθεμάτων τους, κυρίως του πετρελαίου.

Σε ό,τι αφορά το πρώτο θέμα η εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα που συνοδεύει την καύση ορυκτών καυσίμων και η συσσώρευσή του στην ατμόσφαιρα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη και συνεπακόλουθα δραματικές περιβαλλοντικές αλλαγές οι οποίες ήδη γίνονται αντιληπτές.

Σχετικά με το θέμα μείωσης των αποθεμάτων ορυκτών καυσίμων, οι περισσότεροι αναλυτές συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι τα εν λόγω αποθέματα θα εξαντληθούν σε λίγες δεκαετίες. Σε αυτό συμβάλλει η αύξηση της ζήτησης τα τελευταία χρόνια, λόγω των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης της Κίνας και της Ινδίας.

Ο ενεργειακός φορέας ο οποίος ενδεχομένως θα αντικαταστήσει τα ορυκτά καύσιμα είναι το υδρογόνο. Η χρήση του θα γίνεται με κυψελίδες καυσίμου (fuel cells). Το φαινόμενο αυτό περιγράφεται με τον τίτλο «οικονομία του υδρογόνου». Το υδρογόνο είναι το μόνο καύσιμο το οποίο καιόμενο δεν παράγει ουδένα ρύπο ούτε διοξείδιο του άνθρακα. Οι κυψελίδες καυσίμου παρέχουν αποδόσεις σε ηλεκτρική ισχύ που είναι κατά πολύ μεγαλύτερες από αυτές των συμβατικών θερμικών μηχανών.

Για να μη συμβάλλει όμως στο φαινόμενο του θερμοκηπίου το χρησιμοποιούμενο υδρογόνο πρέπει να παράγεται από ανανεώσιμες πηγές ή πρώτες ύλες. Για παράδειγμα, από πλεονάζουσα ηλεκτρική ισχύ παραγόμενη από ανεμογεννήτριες ή φωτοβολταϊκά, από βιομάζα μέσω ενδιάμεσων προϊόντων όπως η βιο-αιθανόλη, το βιοαέριο, η μεθανόλη, κτλ. Κατάλληλες πηγές βιομάζας αποτελούν τα ενεργειακά φυτά και δένδρα, κατάλοιπα καλλιεργειών και αγροτοβιομηχανιών, κατάλοιπα δασικών εκμεταλλεύσεων, απόβλητα ζώων καθώς και αστικά και βιομηχανικά απόβλητα.

Εναλλακτικά, το υδρογόνο μπορεί να παραχθεί από ορυκτά καύσιμα, όπως το φυσικό αέριο, και να καταστεί περιβαλλοντικά φιλικό, με δέσμευση του παραγόμενου διοξειδίου του άνθρακα. Η διεργασία της δέσμευσης και αποθήκευσης του διοξειδίου του άνθρακα είναι πολύπλοκη και έχει μεγάλο κόστος.

Η οικονομία του υδρογόνου ενέχει σημαντικές αναπτυξιακές διαστάσεις και προοπτικές, κυρίως λόγω του τοπικού χαρακτήρα της παραγωγής ενέργειας (κατανεμημένα συστήματα), της τοπικής παραγωγής και επεξεργασίας πρώτων υλών (π.χ. βιομάζας) και της αξιοποίησης αποβλήτων και απορριμμάτων σε τοπικό επίπεδο. Οι δραστηριότητες αυτές καθώς και η απαιτούμενη ανάπτυξη δικτύων και υποδομών θα δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας στον γεωργικό και βιομηχανικό τομέα, καθώς και πολλές ευκαιρίες ανάπτυξης τοπικών οικονομιών.

Από πολιτικής και κοινωνικής απόψεως, η οικονομία του υδρογόνου θα απαιτήσει ανάπτυξη των αναγκαίων τεχνολογιών και της υποδομής για την ευρεία χρήση του υδρογόνου ως φορέα ενέργειας. Η υλοποίηση αυτής της μετεξέλιξης σε παγκόσμιο επίπεδο θα εξαρτηθεί, σε μεγάλο βαθμό, από κυβερνητικές αποφάσεις. Η εξάρτηση των οικονομιών των αναπτυγμένων χωρών από άλλα κράτη- συχνά πολιτικά ασταθή-, η συνειδητοποίηση του συνολικού ή πραγματικού κόστους της χρήσης ορυκτών καυσίμων, η συνειδητοποίηση των κλιματικών αλλαγών και η ενεργοποίηση της κοινής γνώμης και του ιδιωτικού τομέα (σε επενδύσεις) θα συμβάλουν προς αυτή την κατεύθυνση.


ΞΕΝΟΦΩΝ ΒΕΡΥΚΙΟΣ
Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών

To άρθρο δημοσιεύθηκε στο «ΒΗΜΑ ΙΔΕΩΝ» στις 7 Μαρτίου 2008, σελ. 18.

Για τα Ηνωμένα Έθνη η 22α Μαρτίου είναι η Παγκόσμια Ημέρα Νερού. Δεν περιμένουμε τη μέρα αυτή οι άνθρωποι να σταματήσουν τις ασχολίες τους για να τηρήσουν ένα λεπτό σιγής. Ίσως θα έπρεπε. Κάθε 20 δευτερόλεπτα ένα παιδί πεθαίνει από ασθένειες που σχετίζονται με την έλλειψη καθαρού νερού. Οι θάνατοι αυτοί προστίθενται στον εξωφρενικό αριθμό των ενάμισι εκατομμυρίων νέων ανθρώπων που χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο.

Περισσότεροι από δυόμισι δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο ζουν σε άθλιες συνθήκες υγιεινής. Το να τους προσφέρουμε βοήθεια δεν θα συμβάλλει μόνο στη μείωση των θανάτων, αλλά επίσης στην προστασία του περιβάλλοντος, στην ανάπτυξη και στην εξάλειψη της φτώχειας. Η επιτυχία του έργου μας σε αυτούς τους τομείς εξαρτάται κατά πολύ από το νερό.

Το νερό είναι απαραίτητο για την επιβίωση. Σε αντίθεση με το πετρέλαιο, δεν έχει υποκατάστατα. Σήμερα όμως τα αποθέματα του γλυκού νερού είναι περιορισμένα. Η αύξηση του πληθυσμού και οι κλιματικές αλλαγές θα επιδεινώσουν την κατάσταση. Όσο η παγκόσμια οικονομία αναπτύσσεται τόσο η δίψα για το νερό θα αυξάνεται.

Όπως συμβαίνει και με το πετρέλαιο, τα προβλήματα που δημιουργούνται εξαιτίας της ανεπάρκειας του νερού, έχουν την τάση να διασπείρονται εκτός συνόρων. Η Οργάνωση International Alert έχει εντοπίσει 46 χώρες, συνολικού πληθυσμού 2,7 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, όπου η κλιματική αλλαγή και οι κρίσεις που σχετίζονται με το νερό δημιουργούν υψηλό κίνδυνο βίαιης σύγκρουσης. Πενήντα έξι χώρες, πληθυσμού 1,2 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, διατρέχουν επίσης κίνδυνο πολιτικής αστάθειας. Οι χώρες αυτές φιλοξενούν τον μισό ανθρώπινο πληθυσμό.

Το νερό δεν είναι ένα ζήτημα φτωχών ή πλούσιων, Βορρά ή Νότου. Η Κίνα εκτρέπει εκατοντάδες εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερό προς το Πεκίνο ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων. Ωστόσο, τα επόμενα χρόνια οι ελλείψεις νερού αναμένεται να συνεχιστούν. Στη Βόρειο Αμερική, ο επιβλητικός ποταμός Κολοράντο σπάνια φτάνει μέχρι τη θάλασσα. Τα άγχος του νερού επηρεάζει το ένα τρίτο των Ηνωμένων Πολιτειών και το ένα πέμπτο της Ισπανίας.

Το δίκτυο ύδρευσης της Λίμνης του Τσαντ, στην κεντρική Αφρική, εξυπηρετεί περίπου 30 εκατομμύρια ανθρώπους. Ωστόσο τα τελευταία 30 χρόνια, συρρικνώθηκε στο ένα δέκατο του αρχικού μεγέθους του, λόγω της ξηρασίας, της κλιματικής αλλαγής, της κακοδιαχείρισης και της υπερκατανάλωσης. Κατά την επίσκεψή μου στη Βραζιλία, το φθινόπωρο, χρειάστηκε να ακυρώσω ένα ταξίδι σε μεγάλο παραπόταμο του Αμαζόνιου γιατί είχε στερέψει.

Πέρασα την περσινή χρονιά, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για την κλιματική αλλαγή. Αποτέλεσμα αυτής της επιμονής ήταν ο «Οδικός Χάρτης του Μπαλί» που καθορίζει την πορεία διαπραγματεύσεων προς την υιοθέτηση ενός νομικά δεσμευτικού συμφώνου που θα περιορίζει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Το σύμφωνο θα τεθεί σε ισχύ με τη λήξη του Πρωτοκόλλου του Κιότο το 2012. Φέτος, θα κάνω μια παρόμοια προσπάθεια ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης για τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας.

Μεταξύ άλλων, οι Αναπτυξιακοί Στόχοι της Χιλιετίας περιλαμβάνουν τη μείωση στο μισό, μέχρι το 2015, όσων δεν έχουν ασφαλή πρόσβαση στο νερό. Το ζήτημα αυτό είναι κρίσιμης σημασίας. Για τα προβλήματα της υγείας και ανάπτυξης που αντιμετωπίζουν οι φτωχότεροι συνάνθρωποί μας αλλά και για τις αυξανόμενες τιμές των τροφίμων και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος κοινός παρονομαστής συχνά αποδεικνύεται το νερό.

Φέτος το Σεπτέμβριο, θα συγκαλέσω στη Νέα Υόρκη μια σύνοδο υψηλόβαθμων αξιωματούχων από όλο τον κόσμο με θέμα την υλοποίηση των Στόχων, ιδιαίτερα στην Αφρική. Στο μεσοδιάστημα πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε για τις καλύτερες στρατηγικές όσον αφορά τη διαχείριση, την αποδοτική χρήση και τη δίκαιη κατανομή του νερού. Αυτό προϋποθέτει όχι μόνο τη συνεργασία με τις κυβερνήσεις αλλά επίσης τη συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών, κάθε άνθρωπο ξεχωριστά και τον ιδιωτικό τομέα.

Είμαστε στην αρχή μιας περιόδου αφύπνισης. Υπάρχουν, ιδιαίτερα στον ιδιωτικό τομέα, μερικές ενθαρρυντικές ενδείξεις. Για πολύ καιρό ο κόσμος θεωρούσε ένοχες τις επιχειρήσεις. Τα φουγάρα των σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μολύνουν τον αέρα. Τα βιομηχανικά απόβλητα ρυπαίνουν τα ποτάμια. Ωστόσο, αυτό αλλάζει. Σήμερα, όλο και περισσότερο, οι επιχειρήσεις εργάζονται για να γίνουν περισσότερο μέρος της λύσης παρά του προβλήματος.

Αυτό το μήνα, τα μέλη του Παγκόσμιου Συμβολαίου του ΟΗΕ, της μεγαλύτερης δηλαδή εθελοντικής επιχειρηματικής πρωτοβουλίας, συναντήθηκαν στη Νέα Υόρκη με θέμα το νερό. Η αξία των εταιρειών που εκπροσωπήθηκαν αποτιμάται σε περίπου ενάμισι τρισεκατομμύριο δολάρια. Οι εταιρείες αυτές απασχολούν υπαλλήλους σε περίπου 200 χώρες. Το κεντρικό θέμα της συνάντησης ήταν το πώς θα περάσουμε από την απλή χρήση του νερού στη διαχείρισή του. Αυτό προϋποθέτει τη δέσμευση των Ηνωμένων Εθνών, των κυβερνήσεων και της κοινωνίας των πολιτών.

Κάθε ταξίδι αποτελείται από χιλιάδες μικρά βήματα. Μια μεγάλη εταιρεία κλωστοϋφαντουργίας αναφέρθηκε στον τρόπο με τον οποίο συνεργάστηκε με τις τοπικές κυβερνήσεις και τους αγρότες για την προστασία του νερού που χρησιμοποιείται στη βαμβακοκαλλιέργεια. Ένας σχεδιαστής ρούχων σχεδιάζει να αλλάξει τις ετικέτες στα τζιν, ζητώντας μας να τα πλένουμε με κρύο νερό και να τα απλώνουμε για να στεγνώσουν. Είναι ένα βήμα για την εξοικονόμηση νερού. Το ξέρω. Είναι μια σταγόνα στον ωκεανό. Όμως αυτή η πρώτη σταγόνα που θα δημιουργήσει το κύμα των αλλαγών.


ΜΠΑΝ ΚΙ ΜΟΥΝ
Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» στις 22 Μαρτίου 2008, σελ. 12.

Περίπου 1.500MW υπεράκτιων αιολικών πάρκων αναμένεται να κατασκευαστούν μέσα στην επόμενη διετία, ενώ μέχρι το 2020, εκτιμάται ότι έως και 40GW αιολικών εγκατεστημένων μέσα στη θάλασσα θα καλύπτει το 4% της συνολικής κατανάλωσης ηλεκτρισμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σύμφωνα με έκθεση της EWEA (European Wind Energy Association) σήμερα τα θαλάσσια αιολικά πάρκα δεν ξεπερνούν τα 1100MW.

Η αλματώδης ανάπτυξη της αγοράς έχει ήδη συγκεντρώσει το ενδιαφέρον των μεγαλύτερων παικτών της αγοράς ηλεκτρισμού παγκοσμίως, ενώ εκτός από τις εταιρείες ηλεκτρισμού, σημαντική ανάπτυξη αναμένεται και για τις κατασκευαστικές αλλά και τις ναυπηγικές εταιρείες που θα κληθούν να υλοποιήσουν τα φιλόδοξα project σε Βόρεια Θάλασσα και Ατλαντικό.


Τα υπεράκτια αιολικά της Ε.Ε.

Το πρώτο υπεράκτιο αιολικό πάρκο κατασκευάστηκε το 1991 στο Vindeby της Δανίας. Σήμερα έχουν εγκατασταθεί συνολικά 1.100MW σε πέντε ευρωπαϊκές χώρες, ενώ το 2007 εντάχθηκαν ακόμη τρία μεγάλα projects σε Βρετανία, Σουηδία και Ολλανδία. Πρόκειται για το πάρκο 110MW στο Lillgrund της Σουηδίας, το πάρκο 90MW στο Burbo Bank της Βρετανίας και το πάρκο Q7 120MW στην Ολλανδία.

Τα επόμενα χρόνια εκτιμάται ότι μπορούν να προστεθούν:

Περί τα 1.800MW στη Μεγάλη Βρετανία. Σε εξέλιξη βρίσκονται τα έργα για το πάρκο στην περιοχή Robin Rigg της Σκωτίας (180MW), ενώ υπό κατασκευή βρίσκονται ακόμη δύο πάρκα 180MW στις ανατολικές ακτές της Αγγλίας και 90MW στην Ουαλία.

Διάφορα ακόμη έργα έχουν ήδη αδειοδοτηθεί, μεταξύ των οποίων και το πάρκο που θα κατασκευαστεί κοντά στις εκβολές του Τάμεση (500MW). Το πλέον φιλόδοξο project που έχει αδειοδοτηθεί από τη βρετανική κυβέρνηση είναι το πάρκο London Array 1.000MW.

Στη Γερμανία έχει εγκριθεί η κατασκευή 21 πάρκων. Η συνολική εγκατεστημένη ισχύς των αδειοδοτημένων projects στη Γερμανία φτάνει τα 2.400MW.

Στην Ολλανδία το υπουργείο περιβάλλοντος έχει ανακοινώσει το διπλασιασμό της εγκατεστημένης ισχύος που θα χορηγηθεί για την ανάπτυξη υπεράκτιων και χερσαίων αιολικών πάρκων (3.000MW μέχρι το 2011).

Στη Σουηδία διάφορα projects, μεταξύ των οποίων και το πάρκο 640MW στο Kriegers Flak της Βαλτικής, βρίσκονται σε διαδικασία ανάπτυξης. Η γερμανική Vattenfall που κατασκεύασε το πάρκο στο Lillgrund σχεδιάζει ακόμη δύο πάρκα (150MW στην περιχοή Trelleboda και 300MW στην περιοχή Taggen).

Η πρωτοπόρος Δανία, ήδη κατασκευάζει επεκτάσεις των υπαρχόντων πάρκων της μία στο Horns Rev της Βόρειας θάλασσας (επιπλέον 200MW) και μία στο Nysted της Βαλτικής (200MW). Διάφορα ακόμη projects σε άλλες περιοχές, ανεβάζουν τη συνολική ισχύ που θα εγκατασταθεί στα 4.600MW.


Ελλάδα

Στη χώρα μας έχουν κατατεθεί στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας τρεις αιτήσεις για υπεράκτια αιολικά πάρκα. Η πρώτη αίτηση αφορά την περιοχή ανοικτά του Μαραθώνα για ισχύ 450MW από την εταιρεία Τέρνα Ενεργειακή. Η δεύτερη αίτηση αφορά το Θρακικό πέλαγος και έχει κατατεθεί επίσης από την Τέρνα Ενεργειακή για εγκατεστημένη ισχύ 585MW. Τέλος η τρίτη αίτηση προέρχεται από τον όμιλο Κοπελούζου, επίσης για το Θρακικό πέλαγος και για ισχύ 216MW. Σύμφωνα με πηγές της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας το μεγαλύτερο θέμα που θα πρέπει να επιλυθεί προκειμένου να προχωρήσουν οι συγκεκριμένες επενδύσεις αφορά τις διασυνδέσεις με το ηπειρωτικό δίκτυο που θα πρέπει να κατασκευαστούν, ώστε να διαχέεται η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια στο σύστημα.

Κόστος

Το πρόβλημα για τα υπεράκτια αφορά το αυξημένο κόστος σε σχέση με τα συμβατικά αιολικά πάρκα. Επιπλέον εκτιμάται ότι στην επόμενη πενταετία το κόστος των υπεράκτιων θα αυξηθεί κατά 40%. Σήμερα το εκτιμώμενο κόστος των υπεράκτιων ανέρχεται σε 2,8 εκατ. ευρώ ανά εγκατεστημένο MW, όταν το 2003 – 2004 το αντίστοιχο κόστος ήταν 1,68 εκατ. ευρώ συμπεριλαμβανομένης και της διασύνδεσης.

Παρ΄ όλα αυτά στις περισσότερες χώρες υπάρχουν σημαντικά κίνητρα κυρίως ως προς την τιμολόγηση της παραγόμενης ενέργειας από υπεράκτια πάρκα. Χαρακτηριστικά στη χώρα μας με βάση το νόμο για τις ΑΠΕ η τιμολόγηση της παραγόμενης ενέργειας από υπεράκτια αιολικά ορίστηκε στα 90€/MWh έναντι 73€/MWh των αιολικών στο διασυνδεδεμένο σύστημα (τιμές 2006).

Πηγή: Capital.gr


Η ιστορία της βιοαιθανόλης ως καυσίμου κίνησης ξεκινά το 1908 όταν ο Χένρυ Φορντ κατασκεύασε το πρώτο αυτοκίνητο, το αλκοολοκίνητο μοντέλο Ford T, δηλώνοντας ότι τα καύσιμα του μέλλοντος θα προέρχονται από μήλα, ζιζάνια ή ροκανίδια.

Σήμερα, όλα τα αυτοκίνητα μπορούν να χρησιμοποιήσουν Ε5 ή Ε10, δηλαδή μείγμα βενζίνης με 5 ή 10% αιθανόλη, χωρίς καμία μετατροπή. Η αιθανόλη έχει 113 οκτάνια και χρησιμοποιείται για την αύξηση του αριθμού οκτανίων της βενζίνης και για τη βελτίωση της ποιότητάς της δηλαδή ως βελτιωτικό καυσίμου (πχ ΕΤΒΕ, ΜΕΤΒΕ). Συνήθως πωλείται στα πρατήρια ως μείγμα Ε10 (10% αιθανόλη + 90% βενζίνης). Η αυτοκινητοβιομηχανία πλέον διαθέτει στο εμπόριο μοντέλα (FFV, Flexible Fuel Vehicle) που χρησιμοποιούν μείγμα Ε85 (85% αιθανόλη + 15% βενζίνης) ή οποιοδήποτε άλλο μείγμα αιθανόλης-βενζίνης (πχ Ford Focus ή Saab BioPower). Το μίγμα Ε85 έχει αριθμό οκτανίου περίπου 105.




Ανάλυση της παγκόσμιας αγοράς αιθανόλης


Οι Βραζιλία και ΗΠΑ παράγουν το 75% περίπου της αιθανόλης του πλανήτη με την εν λόγω βιομηχανία να γνωρίζει ραγδαία ανάπτυξη. Ήδη ακούγονται προτάσεις για δημιουργία καρτέλ αιθανόλης από τις δύο χώρες αντίστοιχου με τον ΟΠΕΚ. Επίσης, σε χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία έχουν επίσης ξεκινήσει τεράστια προγράμματα ανάπτυξης της βιομηχανίας αιθανόλης. Πρόσφατα και η ρωσική κυβέρνηση ανακοίνωσε πρόγραμμα ανάπτυξης της βιομηχανίας αιθανόλης, επιδοτώντας την κατασκευή 30 νέων εργοστασίων συνολικής ετήσιας δυναμικότητας 2.000.000 τόνων.

Το ενεργειακό θαύμα της Βραζιλίας στα βιοκαύσιμα ξεκινά το 1973, όταν ο τότε δικτάτορας στρατηγός Γκάιζελ, λόγω της πετρελαϊκής κρίσης (εμπάργκο ΟΠΕΚ) και της εκτόξευσης των τιμών πετρελαίου παγκοσμίως, δημιούργησε το 30ετές πρόγραμμα υποκατάστασης της βενζίνης από αιθανόλη. Τότε δόθηκαν γενναίες επιδοτήσεις και χρηματοδότησε την κατασκευή εργοστασίων παραγωγής αιθανόλης, εγκατέστησε αντλίες αιθανόλης σε όλα τα πρατήρια καυσίμων της χώρας και έδωσε φορολογικά κίνητρα για τα αλκοολοκίνητα οχήματα. Προφανώς τα αποτελέσματα είναι θεαματικά διότι πέρυσι η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι χάρη στην αιθανόλη και στην αύξηση της εγχώριας παραγωγής πετρελαίου, η Βραζιλία σταματά πλέον την εισαγωγή πετρελαίου και καθίσταται ενεργειακά αυτόνομη. Σήμερα, περισσότερα από τα μισά αυτοκίνητα που κυκλοφορούν στη χώρα είναι αλκοολοκίνητα, ενώ τα υπόλοιπα καταναλίσκουν μίγμα βενζίνης-αλκοόλης σε αναλογία 75%-25% αντίστοιχα. Λειτουργούν 315 εργοστάσια, εκ των οποίων τα 80 κατασκευάστηκαν το 2005. Η καλλιέργεια του ζαχαροκάλαμου αναμένεται να διπλασιαστεί την επόμενη δεκαετία.


Η συγκομιδή του ζαχαροκάλαμου στη Βραζιλία


Στις ΗΠΑ η παραγωγή αιθανόλης γνωρίζει εκρηκτική ανάπτυξη μετά το 2000. Την περίοδο 2000-2006 η παραγωγή αυξήθηκε κατά 300% και πλέον ενώ γενικότερα, η παραγωγή αιθανόλης, από 568 εκατομμύρια λίτρα το 1981 έφτασε τα 18,4 δισεκατομμύρια λίτρα το 2006, δηλαδή αυξήθηκε κατά 32 φορές περίπου. Το 2006 οι ΗΠΑ εξοικονόμησαν, λόγω της αιθανόλης, 11 δισεκατομμύρια δολάρια από εισαγωγές πετρελαίου. Σχετικά με τα εργοστάσια βιοαιθανόλης στις ΗΠΑ, το 2000 λειτουργούσαν 54 εργοστάσια και σήμερα 130 εργοστάσια ενώ κατασκευάζονται άλλα 84. Πέρυσι, το 17% της παραγωγής καλαμποκιού χρησιμοποιήθηκε στη βιομηχανία αιθανόλης για την παραγωγή 19 δισεκατομμυρίων λίτρων αιθανόλης ενώ ο καταγεγραμμένος στόχος της κυβέρνησης των ΗΠΑ είναι 28 δισ. λίτρα άμεσα και 40 δισ. λίτρα στο εγγύς μέλλον. H Citigroup εκτιμά ότι η αμερικανική παραγωγή αιθανόλης θα αυξάνεται με μέσο ετήσιο ρυθμό 10,3% μέχρι το 2012. Πρέπει να σημειωθεί ότι η αμερικάνικη κυβέρνηση στηρίζει επί πολλά χρόνια τον κλάδο παραγωγής αιθανόλης, δίνοντας γενναίες επιδοτήσεις στις συγκεκριμένες βιομηχανίες που αγγίζουν τα 2 $ ανά λίτρο αιθανόλης (βάσει της δυναμικότητας των μονάδων παραγωγής αιθανόλης).



Εξέλιξη παραγωγής αιθανόλης στις ΗΠΑ και χάρτης εργοστασίων (πηγή NCGA)


Η παγκόσμια ζήτηση για αιθανόλη αναμένεται να διπλασιαστεί τα επόμενα δέκα χρόνια, με ότι αυτό συνεπάγεται για την παγκόσμια βιομηχανία βιοαιθανόλης από άποψη επενδύσεων.


Κόστος παραγωγής βιοαιθανόλης και αποδόσεις καλλιεργειών

Για την παραγωγή της βιοαιθανόλης χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη το ζαχαροκάλαμο στη Βραζιλία, αραβόσιτος στις ΗΠΑ, δημητριακά (σιτάρι, κριθάρι κ.α.) και ζαχαρότευτλα στην ΕΕ. Επίσης το γλυκό σόργο είναι μια νέα και πολλά υποσχόμενη καλλιέργεια για παραγωγή βιοαιθανόλης και παραγώγων της μέσω ζύμωσης των σακχάρων που περιέχονται στο φυτικό χυμό του. Αυτό αποκτά ιδιαίτερη αξία για περιοχές μη τροπικές όπου το ζαχαροκάλαμο δεν ευδοκιμεί, όπως είναι η Ευρώπη. Στον πίνακα αναφέρεται το κόστος παραγωγής της βιοαιθανόλης από διάφορες πρώτες ύλες.

Πίνακας: Εκτιμώμενο κόστος παραγωγής βιοαιθανόλης από διάφορες πρώτες ύλες.


Το κόστος παραγωγής αιθανόλης από καλαμπόκι στις ΗΠΑ είναι 0,21 ευρώ/λίτρο και στα πρατήρια καυσίμων, η τιμή πώλησης του καυσίμου Ε85 (85% αιθανόλη + 15% βενζίνη) είναι 0,50 ευρώ/λίτρο όταν η αντίστοιχη τιμή της βενζίνης είναι 0,58 ευρώ/λίτρο (Ιούλιος 2007). Επειδή η αιθανόλη έχει 67% του ενεργειακού περιεχομένου (θερμογόνου δύναμης, κατ’ όγκο) της βενζίνης, το κόστος της αιθανόλης που ισοδυναμεί με ένα λίτρο βενζίνης είναι 0,71 ευρώ/λίτρο.


Η Βραζιλία παράγει ακόμη φθηνότερη βιοαιθανόλη, με κόστος παραγωγής 0,17 ευρώ/λίτρο. H λιανική τιμή πώλησης της αιθανόλης είναι 0,55 ευρώ/λίτρο όταν η αντίστοιχη τιμή της βενζίνης είναι 0,94 ευρώ/λίτρο (Ιούλιος 2007). Το κόστος της αιθανόλης που ισοδυναμεί με ένα λίτρο βενζίνης είναι 0,74 ευρώ/λίτρο. Η Βραζιλία είναι η μοναδική χώρα παγκοσμίως όπου πλέον η βιοαιθανόλη που παράγεται από ζαχαροκάλαμο είναι ήδη ανταγωνιστική έναντι των ορυκτών υγρών καυσίμων.


Μείωση του κόστους παραγωγής της βιοαιθανόλης στη Βραζιλία (πηγή Jose Goldberg)



Για την ΕΕ όπου η βιομηχανία αιθανόλης είναι λιγότερο αναπτυγμένη, η παραγόμενη βιοαιθανόλη γίνεται ανταγωνιστική της βενζίνης για τιμές πετρελαίου 90 € ανά βαρέλι, ενώ υπολογίζεται ότι η έρευνα και η τεχνολογική ανάπτυξη στον τομέα των βιοκαυσίμων θα επιφέρει μείωση κόστους κατά 30% μετά το έτος 2010. Οι κύριες παραγωγοί αιθανόλης είναι η Ισπανία και η Σουηδία, με τον Ισπανικό όμιλο Abengoa να ηγείται στην Ευρώπη.

Στα παρακάτω διαγράμματα παρουσιάζεται το κόστος παραγωγής αιθανόλης σε διάφορες χώρες από διάφορες καλλιέργειες (πρώτο διάγραμμα) και η σύγκριση των τιμών βενζίνης και αιθανόλης ως συνάρτηση της τιμής αργού πετρελαίου (δεύτερο διάγραμμα).




Προς το παρόν, η βιομηχανία αιθανόλης είναι ανύπαρκτη στην Ελλάδα, ενώ αναμένονται εξελίξεις σχετικά με τη μετατροπή από ζαχαρουργεία σε εργοστάσια βιοαιθανόλης, των εργοστασίων της Ελληνικής Βιομηχανίας Ζάχαρης σε Λάρισα και Ξάνθη.


Το δυναμικό παραγωγής βιοαιθανόλης των καλλιεργειών στην Ελλάδα, παρουσιάζεται στον πίνακα που ακολουθεί:



Στη Βραζιλία, ένα στρέμμα ζαχαροκάλαμου παράγει 570-760 λίτρα βιοαιθανόλης. Το γλυκό σόργο μπορεί να γίνει στο κοντινό μέλλον, το ζαχαροκάλαμο της Μεσογείου, διότι με χρήση νέων τεχνικών η στρεμματική απόδοση σε βιοαιθανόλη μπορεί να ξεπεράσει τα 1100 λίτρα.


Η διαδικασία παραγωγής βιοαιθανόλης

Η παραγωγή αιθανόλης από άμυλο (δημητριακά, καλαμπόκι) ή σάκχαρα (ζαχαροκάλαμο, ζαχαρότευτλα, γλυκό σόργο) είναι απλή και γίνεται μέσω αλκοολικής ζύμωσης. Τα εργοστάσια παραγωγής βιοαιθανόλης είναι ουσιαστικά τεράστια αποστακτήρια.


Μονάδα παραγωγής βιοαιθανόλης (www.nrel.gov)
Αριστερά οι ζυμωτήρες - Δεξιά οι πύργοι απόσταξης


Στην περίπτωση που πρώτη ύλη είναι το ζαχαροκάλαμο ή το γλυκό σόργο, τα στελέχη τους (καλάμια) θρυμματίζονται και στο αλεσμένο προϊόν γίνεται αποχύμωση (μηχανικά με πίεση) και με την προσθήκη ζεστού νερού γίνεται εκχύλιση και συλλογή του υδατικού σακχαρούχου διαλύματος.


Καλλιέργεια γλυκού σόργου - το ξηρό καλάμι του έχει πάνω από 40% σάκχαρα


Σε αντίθεση με το ζαχαροκάλαμο και το σόργο που λαμβάνεται απευθείας ο σακχαρούχος χυμός των βλαστών, στα σιτηρά (σιτάρι, κριθάρι, καλαμπόκι) απαιτείται προσθήκη ακριβών ενζύμων (αμυλάσες) για τη διάσπαση (υδρόλυση) του αμύλου σε σάκχαρα. Οι σπόροι των σιτηρών αλέθονται, αναμιγνύονται με νερό και ακολουθεί θέρμανση και ζύμωση σε αλκοόλη.

Η ζύμωση του σακχαρούχου διαλύματος γίνεται σταδιακά σε τεράστιες δεξαμενές (ζυμωτήρες) με την προσθήκη κατάλληλων σακχαρομυκήτων, συνήθως στελέχη του Saccharomyces cerevisiae. Στο τελικό προϊόν της ζύμωσης γίνεται καθαρισμός με φυγοκέντριση ή διήθηση και το υγρό οδηγείται στην τελική δεξαμενή όπου γίνεται διαχωρισμός και ανάκτηση της καθαρής αιθανόλης. Ανάλογα με το σκοπό, η αιθανόλη ως τελικό προϊόν μπορεί να είναι ένυδρη (95% v/v) ή άνυδρη (99,5% v/v).

Η διαδικασία παραλαβής της αιθανόλης είναι το τελευταίο στάδιο παραγωγής και περιλαμβάνει απόσταξη και αφυδάτωση με θέρμανση. Το τελευταίο αυτό στάδιο είναι από τα πλέον ενεργοβόρα άρα και πιο δαπανηρά στάδια της παραγωγικής διαδικασίας και αποτελεί κρίσιμο παράγοντα της βιομηχανικής παραγωγής βιοαιθανόλης.


Σχήμα: Διάγραμμα ροής της παραγωγής αιθανόλης


Τα απόβλητα της βιομηχανίας αιθανόλης έχουν υψηλό ρυπαντικό φορτίο και είναι δύσκολα επεξεργάσιμα. Στη Βραζιλία έχουν υιοθετηθεί δύο πρακτικές για την επεξεργασία των υγρών αποβλήτων της βιομηχανικής παραγωγής αιθανόλης από ζαχαροκάλαμο. Η πρώτη μέθοδος αφορά τη συλλογή των αποβλήτων σε δεξαμενές και εξάτμιση του νερού. Κατά τη δεύτερη πρακτική γίνεται διασπορά τους με ψεκασμό σε καλλιέργειες ζαχαροκάλαμου ως αζωτούχος λίπανση.


Δεύτερης γενιάς βιοαιθανόλη από κυτταρίνη

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονη ερευνητική δραστηριότητα για την παραγωγή δεύτερης γενιάς βιοαιθανόλης αλλά σε βιομηχανική κλίμακα βρίσκεται προς το παρόν σε πιλοτικό στάδιο. Στην περίπτωση που επαληθευτεί η οικονομικότητα της παραγωγή αιθανόλης από λιγνοκυτταρινούχες πρώτες ύλες (που φυσικά είναι θέμα χρόνου), θα γίνει ιδιαίτερα φθηνή η βιομηχανική παραγωγή αιθανόλης από γεωργικά υπολείμματα (άχυρο, βαμβακοστελέχη κτλ), υπολείμματα υλοτομίας (πχ πριονίδια), οικιακά απορρίμματα και προϊόντα χαρτιού καθώς και από ταχυαυξή μη διατροφικά φυτά με πολύ μεγάλη στρεμματική παραγωγή βιομάζας όπως ινώδες σόργο, καλάμι, αγριαγκινάρα και κεχρί (switch grass).


Η νέα αυτή μέθοδος βασίζεται στην αξιοποίηση της κυτταρίνης και ημικυτταρίνης. Επειδή δεν είναι δυνατή η απευθείας ζύμωση των πολυσακχαριτών αυτών, πρέπει να γίνει διάσπασή τους σε απλά σάκχαρα.

Βέβαια, στην πραγματικότητα η ιδέα δεν είναι και τόσο νέα, αλλά σήμερα γίνεται ιδιαίτερα σημαντική λόγω της ενεργειακής και περιβαλλοντικής ανασφάλειας που μαστίζει τον πλανήτη. Συγκεκριμένα, για πρώτη φορά αναπτύχθηκε το 1898 στη Γερμανία μέθοδος παραγωγής αιθανόλης από κυτταρίνη σε εμπορική κλίμακα. Οι επιστήμονες τότε παρήγαγαν αιθανόλη από ξύλο, μεσώ υδρόλυσης με οξέα, της κυτταρίνης προς γλυκόζη. Με τη συγκεκριμένη μέθοδο ήταν δυνατή η παραγωγή 7,6 λίτρων αιθανόλης ανά 100 κιλά ξύλου. Οι Γερμανοί επιστήμονες σύντομα βελτίωσαν τη μέθοδο, ώστε ήταν δυνατή (πριν έναν αιώνα) η βιομηχανική παραγωγή 22 λίτρων αιθανόλης ανά 100 κιλά ξύλου (τριπλασιασμός απόδοσης). Σήμερα παρόμοιες μέθοδοι αναπτύσσονται ή βελτιώνονται από τους επιστήμονες ανά τη γη.

Το πρώτο στάδιο της παραγωγής περιλαμβάνει υδρόλυση της κυτταρίνης με τη χρήση οξέος (πχ θειικό οξύ) ή ενζύμων και παραγωγή μίγματος γλυκόζης και ξυλόζης. Στη συνέχεια τα σάκχαρα ζυμώνονται και παράγεται αιθανόλη όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα.


Σχήμα: Διάγραμμα ροής της παραγωγής αιθανόλης από λιγνοκυτταρινούχες πρώτες ύλες


Η ενζυμική υδρόλυση γίνεται με ένζυμα (κυτταρινάσες) που παράγονται από μύκητες, βακτήρια και πρωτόζωα.

Τελευταία γίνεται μεγάλη έρευνα για ανάπτυξη οικονομικών μεθόδων υδρόλυσης και εφαρμογή τους σε βιομηχανική κλίμακα. Η μέθοδος υδρόλυσης με χρήση οξέων είναι ακριβή ενώ σχετικά με τη χρήση ενζύμων, η παραγωγή τους είναι επίσης ακριβή ενώ δεν έχει επιβεβαιωθεί η αποτελεσματικότητα σε βιομηχανικό επίπεδο. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι ο μύκητας Trichoderma reesi μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή των περισσότερων ενζύμων που απαιτούνται.
Προς το παρόν με την υπάρχουσα τεχνολογία μόνο το 45% του ενεργειακού περιεχομένου της βιομάζας μετατρέπεται σε αιθανόλη οπότε αναζητούνται λύσεις για μεγιστοποίηση της απόδοσης. Επειδή οι περισσότερες λύσεις βρίσκονται στη φύση, πολλές έρευνες στηρίζονται στους τερμίτες και στην ιδιότητά τους να τρέφονται με κυτταρίνη (ξύλο) την οποία διασπούν κατά την πέψη μέσω ενζύμων που παράγουν στο πεπτικό τους σύστημα. Έτσι με βάση τους σχετιζόμενους με τους τερμίτες μικροοργανισμούς (μικροχλωρίδα πεπτικού), μεταφέρονται γονίδιά τους σε νέους οργανισμούς με στόχο τη φθηνή μαζική παραγωγή ενζύμων για βιομηχανική χρήση στην παραγωγή κυτταρινικής βιοαιθανόλης.

Στην Ευρώπη ξεκίνησε το 2004 να λειτουργεί πιλοτικά στη Σουηδία μονάδα παραγωγής αιθανόλης από δασικά υπολείμματα, άχυρο και άλλα κυτταρινούχα υπολείμματα, ενώ τέτοιες μονάδες λειτουργούν επίσης στην Ισπανία και τη Δανία. Επίσης έχει αναπτυχθεί μια νέα τεχνολογία ενζυμικής υδρόλυσης στον Καναδά όπου και έχει ξεκινήσει βιομηχανική παραγωγή αιθανόλης από δασικά υπολείμματα και άχυρο ενώ πιλοτική παραγωγή γίνεται και σε άλλες χώρες (Βραζιλία και ΗΠΑ).

Συγκεκριμένα, η Καναδική εταιρεία βιοτεχνολογίας IOGEN, είναι η πρώτη παγκοσμίως που άρχισε να παράγει και να εμπορεύεται κυτταρινική αιθανόλη, τον Απρίλιο του 2004. Η εταιρεία χρησιμοποιεί για την ενζυματική υδρόλυση της κυτταρίνης το μύκητα Trichoderma reesei.

Μεγάλη επίσης έρευνα γίνεται και στον τομέα παραγωγής βιοαιθανόλης από άλγη (φύκια) τα οποία αποτελούν μια εξαιρετικά παραγωγική πηγή βιομάζας και μάλιστα χωρίς τη χρήση αγροτικών εκτάσεων. Ήδη αρκετές εταιρείες και ερευνητικά κέντρα αναπτύσσουν ή βελτιώνουν μεθόδους φυκοκαλλιέργειας και παραγωγής βιοκαυσίμου.

Τέλος, έρευνα γίνεται και για την παραγωγή αιθανόλης από φυτά όπως το γλυκό σόργο και το ζαχαροκάλαμο, με ταυτόχρονη ζύμωση (one-step) σακχάρων και κυτταρίνης. Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούνται μίγματα καλλιεργειών μικροοργανισμών, όπως για παράδειγμα μίγμα Fusarium oxysporum και στελεχών Saccharomyces cerevisiae. Με τη συγκεκριμένη μέθοδο η παραγωγή αλκοόλης από την καλλιέργεια του σόργου ανέρχεται σε 1000-1100 λίτρα/στρέμμα όταν με απλή ζύμωση του σακχαρούχου χυμού αναμένονται αποδόσεις 650-900 λίτρα/στρέμμα. Με παρόμοιες τεχνικές η στρεμματική απόδοση βιοαιθανόλης από καλαμπόκι αναμένεται να διπλασιαστεί με αξιοποίηση της κυτταρίνης του βλαστού και των φύλλων του.

Βιοαιθανόλη και περιβάλλον

Κύρια πλεονεκτήματα της βιοαιθανόλης σε σχέση με τη βενζίνη είναι ότι θεωρητικά είναι CO2-ουδέτερη, κατά την καύση της εκπέμπονται μικρότερες ποσότητες ρύπων, είναι βιοαποδομήσιμη και συμβάλλει στην αειφορία, ενώ πρακτικά δεν παράγονται οξείδια του θείου. Επιπρόσθετα, η αιθανόλη δεν περιέχει επικίνδυνους αρωματικούς υδρογονάνθρακες, όπως για παράδειγμα βενζένιο το οποίο είναι καρκινογόνο, ενώ πλεονεκτεί και στις εκπομπές μονοξειδίου και διοξειδίου του άνθρακα.

Ειδικότερα, η προσθήκη 5% αιθανόλης σε βενζίνη μειώνει κατά 7% τους αρωματικούς υδρογονάνθρακες και κατά 50% τις εκπομπές CO2. Έρευνες στη Γαλλία δείχνουν ότι μίξη αιθανόλης κατά 5-7% με βενζίνη μειώνει τις εκπομπές CO κατά 15-40% με αντίστοιχες μελέτες στις ΗΠΑ να δείχνουν μείωση κατά 11-30%.

Επίσης η χρήση της βιοαιθανόλης ως καύσιμο οδηγεί σε μείωση της φωτοχημικά σχηματιζόμενης αιθαλομίχλης στην ατμόσφαιρα.

Εκτός από τη μείωση της μη σημειακής ρύπανσης που οφείλεται στις εκπομπές αέριων ρύπων, η βιοαιθανόλη δεν προκαλεί σημαντική σημειακή ρύπανση, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση ατυχημάτων ή διαρροών πετρελαιοειδών, διότι έχει πολύ χαμηλή τοξικότητα σε σχέση με τα πετρελαιοειδή και είναι άμεσα βιοαποδομήσιμη στο νερό και το έδαφος.

Εστιάζοντας στις καθαρές εκπομπές CO2 από τη χρήση αιθανόλης ως καύσιμο, δηλαδή λαμβάνοντας υπόψη το σύνολο των εκπομπών κατά την παραγωγή (καλλιέργεια & βιομηχανία) και την καύση, τα αποτελέσματα ποικίλουν ανάλογα με την πρώτη ύλη και τη μέθοδο παραγωγής. Στο μοντέλο των ΗΠΑ, δηλαδή την παραγωγή αιθανόλης από καλαμπόκι, η μείωση CO2 είναι μόνο 15-25% σε σχέση με τη βενζίνη. Αντιθέτως, η αιθανόλη που παράγεται ζαχαροκάλαμο με το βραζιλιάνικο μοντέλο, συντελεί σε μείωση μέχρι και 90% των εκπομπών CO2 σε σχέση με τη βενζίνη. Τέλος η χρήση κυτταρινικής αιθανόλης μειώνει τις εκπομπές CO2 κατά 70-90%, ενώ στην περίπτωση που κατά την παραγωγική διαδικασία γίνει και συμπαραγωγή θερμότητας – ηλεκτρισμού από τη βιομάζα, τότε οι εκπομπές CO2 είναι μηδενικές (100% μείωση).

Ένα άλλο σημαντικό θέμα είναι το ενεργειακό ισοζύγιο της αλυσίδας παραγωγής βιοαιθανόλης, δηλαδή την ποσότητα ενέργειας (εισροές) που δαπανάται κατά την παραγωγική διαδικασία και προέρχεται από ορυκτά καύσιμα σε σχέση με την τελική ενέργεια που παρέχει η αιθανόλη (εκροές).


Ενεργειακό Ισοζύγιο της παραγωγής βιοαιθανόλης
(πηγές National Geographic & LAMNET)


Και στο ενεργειακό ισοζύγιο, το αμερικάνικο μοντέλο έχει τις χειρότερες επιδόσεις, αφού καταναλώνεται 1 μονάδα ορυκτού καυσίμου για να παραχθούν μόνο 1,3 μονάδες αιθανόλης, δηλαδή 1 λίτρο βενζίνης για παραγωγή αιθανόλης που ισοδυναμεί με 1,3 λίτρα βενζίνης. Αντιθέτως, στο βραζιλιάνικο μοντέλο καταναλώνεται 1 μονάδα ορυκτού καυσίμου για να παραχθούν 8 μονάδες αιθανόλης από ζαχαροκάλαμο, με προοπτική για 9-13 μονάδες ισοδύναμου βενζίνης όταν γίνεται αξιοποίηση και των στερεών παραπροϊόντων της βιομηχανίας και χρησιμοποιηθούν αυτά για παραγωγή ενέργειας (πχ ηλεκτροπαραγωγή, πελλέτες κ.α). Στην κυτταρινική αιθανόλη το ενεργειακό ισοζύγιο κυμαίνεται από 2 ως 36 ανάλογα με τη μέθοδο παραγωγής. Στον παρακάτω πίνακα δίνεται η επιμέρους ανάλυση του ενεργειακού ισοζυγίου της βιοαιθανόλης από ζαχαροκάλαμο.



Πίνακας: Ενεργειακό ισοζύγιο παραγωγής βιοαιθανόλης από ζαχαροκάλαμο στη Βραζιλία.



Κλείνοντας, αξίζει να γίνει αναφορά και για το ενεργειακό ισοζύγιο της παραγωγής αιθανόλης από γλυκό σόργο. Η τυπική ενεργειακή αποδοτικότητα (ενεργειακές εκροές/ενεργειακές εισροές) είναι περίπου 7, ενώ για την περίπτωση που γίνεται παραγωγή αιθανόλης από τα σάκχαρα και συμπαραγωγή στερεών καυσίμων (πελλέτες) από τα υποπροϊόντα της καλλιέργειας (υπολείμματα) τότε η αποδοτικότητα είναι 15.


Μονάδα παραγωγής βιοαιθανόλης από ζαχαροκάλαμο - το βέλος δείχνει το χώρο συγκέντρωσης των κυτταρινούχων παραπροϊόντων τα οποία αξιοποιούνται με παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας που καλύπτει πλήρως τις ανάγκες του εργοστασίου.


Μερικά προσωπικά σχόλια

Τα παραπάνω στοιχεία που παρουσιάζονται προέρχονται από προσωπική έρευνα σε καθόλα αξιόπιστες πηγές όπως επιστημονικά βιβλία και ερευνητικές εργασίες δημοσιευμένες σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, στοιχεία από οργανισμούς όπως του International Energy Agency (ΙΕΑ) και της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθώς και περιοδικά όπως το National Geographic.

Στη συγγραφή του άρθρου με ώθησε η γενικότερη απουσία μιας περιληπτικής περιγραφής της υπάρχουσας κατάστασης και των πραγματικών επιστημονικών δεδομένων για τη βιοαιθανόλη. Έχω βαρεθεί να διαβάζω δημοσιεύματα και απόψεις αμαθών, ημιμαθών ή και κατευθυνόμενων πολέμιων των βιοκαυσίμων.

Ο καθένας βέβαια πρέπει να γνωρίζει ότι ούτε υπάρχει κάποια καλλιέργεια ή μέθοδος – θαύμα για παραγωγή αιθανόλης, ούτε τα βιοκαύσιμα θα λύσουν το ενεργειακό ή το περιβαλλοντικό πρόβλημα του πλανήτη. Δυστυχώς όμως τη δεδομένη χρονική στιγμή, τα μόνα σοβαρά όπλα που έχουμε ενάντια στην κλιματική αλλαγή είναι η εξοικονόμηση ενέργειας, η αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας και η ανανεώσιμη ενέργεια. Επιπλέον, εκτός από τα βιοκαύσιμα, δεν υπάρχει καμιά εναλλακτική λύση προς το παρόν για αντικατάσταση των καυσίμων κίνησης, μέχρι να περάσουμε στο καύσιμο υδρογόνο (σε μερικές δεκάδες χρόνια). Έτσι πρέπει να τα βλέπουμε απλά σαν τη γέφυρα που θα μας πάει στο υδρογόνο.

Κλείνοντας, τα δεδομένα που αφορούν στο κατά πόσο η βιοαιθανόλη είναι φιλική ή όχι προς το περιβάλλον, έχουν παρουσιαστεί παραπάνω. Είναι η απάντηση στους θιασώτες της βλακείας, που μπερδεύουν τη λούτσα με τη βούρτσα, τολμώντας να συγκρίνουν τα δύο καύσιμα λέγοντας ότι η αιθανόλη (και γενικότερα τα βιοκαύσιμα) είναι τελικά ίδια ή και χειρότερη από τα ορυκτά καύσιμα ή ότι δαπανάται περισσότερη ενέργεια από αυτή που παράγεται. Τα αντίστοιχα δεδομένα για το βιοντήζελ παρουσιάζοντα σε αντίστοιχο άρθρο.

Φυσικά, δε συμφωνώ με το αμερικάνικο μοντέλο παραγωγής αιθανόλης γιατί δεν οδηγεί σε βιώσιμη ανάπτυξη, αλλά η αιθανόλη από ζαχαροκάλαμο ή γλυκό σόργο σε συστήματα ολοκληρωμένης παραγωγής (βιοδιυλιστήρια) προς το παρόν και η κυτταρινική αιθανόλη στο μέλλον, είναι βιώσιμες και ωφέλιμες προτάσεις, χωρίς να αποτελούν πανάκεια. Η λύση πιθανώς θα έρθει από το υδρογόνο αλλά μέχρι τότε το μη χείρον βέλτιστο.


(keywords: bioenergy, biofuels, ethanol, bioethanol, energy crops, sugar cane, corn, sweet sorghum, energy balance)